3. Ο διάβολος υποκινητής των παθών. Ο Παλαμάς είναι σύμφωνος με τη βιβλικοπατερική διδασκαλία ότι αρχικός αίτιος και υποκινητής όλων των κακών στον κόσμο είναι ο διάβολος. Αυτός από φθόνο υποδούλωσε με απάτη τον άνθρωπο στα πάθη και την αμαρτία. « Εφθόνησε ο διάβολος τον Αδάμ γιατί τον έβλεπε να διαμένει στο χώρο της ακέραιας και αναφαίρετης απολαύσεως, να περιβάλλεται με λάμψη θεϊκής δόξας, και να ανυψώνεται από τη γη, απ’ όπου εκείνος δίκαια απομακρύνθηκε. Και ήταν τόσο μεγάλη η μανία και ο φθόνος του διαβόλου, ώστε θέλησε να παρασύρει τον άνθρωπο μέχρι τον θάνατο».
Ο Χριστός έρχεται στον κόσμο σαν νέος Αδάμ, ανακαινίζει τα πάντα και χαρίζει την ελευθερία σ’ αυτούς που δουλώθηκαν στην αμαρτία. Ο διάβολος μετά το βάπτισμα προσβάλλει τον άνθρωπο «έξωθεν».
Η προσβολή και η προσπάθεια του διαβόλου, να παρασύρει τον άνθρωπο στα πάθη, μπορεί πολλές φορές να γίνεται σταδιακά. Ο Άγιος Γρηγόριος, που έχει προσωπικές εμπειρίες για την πολεμική και τις μεθοδείες του διαβόλου, λέει ότι ο σατανάς, δεν υπαγορεύει απ’ ευθείας την αμαρτία και την «ιδιορρυθμία»- την ξέχωρη από τη ζωή της Εκκλησίας βιοτή- «αλλά κατά μικρόν μικρόν υποκλέπτει πανούργως», σιγά-σιγά με πανουργία υποκλέπτει, με το να υποψιθυρίζει στον άνθρωπο τη σκέψη, ότι μπορεί να παραμένει στην αρετή, και να γνωρίζει «αφ’ εαυτού» τι πρέπει να κάνει, χωρίς καν να εκκλησιάζεται και χωρίς να υπακούει στους ποιμένες και διδασκάλους της Εκκλησίας. Και όταν κατορθώσει να τον βγάλει από τη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας και να τον «αποδεσμεύσει» από την υπακοή στους πνευματικούς πατέρες, τον απομακρύνει από τη χάρη του Θεού, αφού προηγουμένως τον παραδώσει στη δουλεία των παθών. Μετά έρχεται να υποβάλει στη ψυχή του ανθρώπου «τους εμπαθείς λογισμούς»- τις σκέψεις εκείνες που επεξεργάζεται το λογιστικό (η λογική) και διεγείρουν την επιθυμία προς αμαρτία- για να υποδουλωθεί έτσι ολόκληρος ο άνθρωπος στο πάθος.
Τέλος ο σατανάς ενσπείρει στον άνθρωπο την απελπισία και την απιστία στην πρόνοια του Θεού. Και ενώ ο Θεός παραχώρησε τη ζωή αυτή ως καιρό και τόπο ελπίδας και μετάνοιας, συγχωρώντας κάθε πτώση του ανθρώπου, έρχεται ο σατανάς και υποβάλλει την απόγνωση και την απελπισία «όχι μόνο σ’αυτούς που είναι αδιάφοροι αλλά μερικές φορές και στους αγωνιζομένους». Συνεχίζοντας την πολεμική του βάζει στη ψυχή τη ραθυμία και την ακηδία, που αποτελούν την αρχή της αλώσεώς της και από άλλα πάθη. Και ενώ αρχικά ο άνθρωπος οδηγείται ασυνείδητα στη δουλεία των παθών, ο διάβολος τον οδηγεί στην ανυπακοή στο θέλημα του Θεού, που είναι συνειδητή αποκοπή κάθε δεσμού με Αυτόν. Τότε ο άνθρωπος χάνει την θεία υιοθεσία και εξομοιώνεται με «τον πατέρα της απωλείας», το διάβολο. Δεν λέει ο Κύριος : «Υμείς εκ του πατρός υμών του διαβόλου εστέ, και τας επιθυμίας αυτού θέλετε ποιείν»; Γι’ αυτό ο Παλαμάς και οι Πατέρες βλέπουν ως αιτία όλων των κακών «το να φύγει ο νους από το φόβο και τη μνήμη του Θεού και να δώσει τόπο στη συνεργασία με τον εχθρό που είναι ο αρχηγός της κακίας».
Τέλος συγκρίνοντας ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς τους δαιμονισμένους με αυτούς που υποδουλώθηκαν εκούσια στο σατανά, βρίσκει τους δεύτερους κατά πολύ αθλιότερους, παρ’ ότι διαφεύγουν την προσοχή των πολλών. Γιατί οι δαιμονισμένοι μόνο σωματική βλάβη μπορούν να προξενήσουν στον εαυτό τους, ενώ οι «αφομοιωμένοι με το διάβολο», με τις πονηρές επιθυμίες και πράξεις τους, διαφθείρουν τη ψυχή τους και τις ψυχές εκείνων που απρόσεχτα τους συναναστρέφονται. Γιατί οι δαιμονισμένοι με τον θάνατο του σώματος, αποβάλλουν και την επήρεια των δαιμόνων, ενώ όσοι αμετανόητα αμαρτάνουν φέρνουν μαζί τους την πνευματική κάκωση μόνιμη και αναπόβλητη. Γι’ αυτό, συνεχίζει ο Άγιος κάποιον που πειράζεται και ενοχλείται στο σώμα φανερά από τους δαίμονες, όλοι τον συμπαθούν και τον ελεούν, ενώ το φονιά, το φιλάργυρο, τον υπερήφανο, τον αδιάντροπο, τον ανυπότακτο όχι μόνο δεν τον ελεούν αλλά και τον μισούν. Και ο θεόσοφος ποιμένας της Εκκλησίας συμβουλεύει τους χριστιανούς να αποφεύγουν την αμαρτία και τον προστάτη της, και υποκινητή των παθών, το διάβολο.
Ο θάνατος της ψυχής.
Πού οδηγούν τα πάθη τον άνθρωπο;
Στον θάνατο της ψυχής. Είναι γνωστό, ότι όταν οι πατέρες μιλούν για θάνατο, εννοούν κυρίως τον «πνευματικό» ή «νοητό» θάνατο που έχει σαν προέκταση και συνέπεια το σωματικό ή «αισθητό» θάνατο. Κι’ αυτό, γιατί ενώ ο σωματικός θάνατος λύεται στον μέλλοντα αιώνα, ο θάνατος της ψυχής, που έρχεται με την αμαρτία, σφραγίζει όχι αυτή, αλλά και την άλλη ζωή. Αναφερόμενος ο Άγιος Γρηγόριος στη φρίκη των συνεπειών, που κρύβει ο θάνατος, τη συνοψίζει στη στέρηση της κοινωνίας με τον Θεό. Γι’ αυτό και βλέπει ως «κυρίως θάνατο το διαζύγιο της ψυχής από την θεία χάρη και τη σύζευξή της με την αμαρτία». Εντοπίζοντας τον θάνατο της ψυχής στην εγκατάλειψη του Θεού ο ιερός Πατέρας λέει ότι όπως ακριβώς το σκοτάδι δεν προέρχεται από το φως, αλλ’ από το διάφραγμα που προκαλεί τη σκιά και παρουσιάζεται εκεί που φεύγει το φως, έτσι και ο πνευματικός θάνατος είναι αδύνατο να εισέλθει εκεί που υπάρχει ο Θεός, που είναι η «αυτοζωή», ζωή όλων των ζώντων και μάλιστα αυτών που ζούν κατα το θέλημα του. Ο θάνατος, δεν έχει φυσικά καθόλου την προέλευση και την αρχή του στον Θεό, αλλά στην αμαρτία, που είναι και η μόνη αιτία της θείας εγκαταλείψεως. Η αμαρτία θεωρείται ως το μόνο κακό, γιατί είναι αντίθεη ενέργεια των αυτεξουσίων όντων.
Η δουλεία του ανθρώπου στα πάθη και τον θάνατο είναι η φυσική συνέπεια της ήττας του και το φυσιολογικό αποτέλεσμα της απομακρύνσεώς του από τη Ζωή. Έτσι και ο Παλαμάς, όπως και όλοι οι Πατέρες δεν είδαν την αμαρτία οντολογικά, ως φυσική πραγματικότητα, όπως δεν την είδαν και δικανικά-νομικά, δηλαδή ως παράβαση μόνο και ψυχολογική ενοχή. Η αμαρτία είναι μια ελεύθερη προαίρεση, μια λαθεμένη εκλογή, που έχει συνέπειες στη φύση του ανθρώπου, αφού τον αυτονομεί και επομένως, τεμαχίζει και αλλοιώνει την προσωπική ενότητα και καθολικότητα της. Αυτή η έκπτωση από την ολοκλήρωση της προσωπικής κοινωνίας, που υπάρχει στον Θεό, είναι ένα είδος «κρίσεως» για τον άνθρωπο.
Ο Θεός είναι «κριτής» των ανθρώπων, όχι όμως με την έννοια του δικαστή που τιμωρεί. Όταν ο άνθρωπος αποκόπτεται εκούσια από την υπαρκτική αυτή δυνατότητα, τότε «κρίνεται» γιατί νεκρώνεται και μένει χωρίς «ύπαρξη» και χωρίς αυτή τη δυνατότητα για ζωή.
Η απομάκρυνση από τη θεία χάρη είναι καταλυτική για τον άνθρωπο, εξασθενεί όλες τις δυνάμεις-λειτουργίες της ψυχής. Παρακινούνται τότε τα πάθη και διεγείρονται σε αμετρία. Ο άνθρωπος οδηγείται σε ανώμαλες σκέψεις και πράξεις, ενώ οι σχέσεις του με τον Θεό και το συνάνθρωπό του γίνονται ιδιοτελείς. Ο θάνατος της ψυχής παραδίνει και το σώμα στο θάνατο, αφού προηγουμένως το κάνει πολύμοχθο, πολυπαθές και φθαρτό.
Ένα ακόμα επακόλουθο της αμαρτίας για τον άνθρωπο, είναι η νέκρωση στην κοινωνία του με τους άλλους ανθρώπους. Είναι φανερό ότι ο θάνατος της ψυχής, σαν απομάκρυνση του ανθρώπου από τον Θεό, έκανε αδύνατη τη ζωή της αγάπης και της τελειότητας. Τέλος, ο θάνατος της ψυχής, ως διάζευξη από τον Θεό και σύζευξη με την αμαρτία είναι «φευκτός και φρικτός»·
Ο χριστιανός που θα φοβηθεί την αμαρτία και θα προφυλαχθεί απ’ αυτή, δεν θα φοβηθεί, όταν θα δεί να πλησιάζει ο σωματικός θάνατος, γιατί μέσα του θα έχει «ένοικον την όντως ζωήν» η οποία, παρόλο τον θάνατον του σώματος, έχει για τον άνθρωπο μόνιμες και αναφαίρετες διαστάσεις. Άλλωστε όπως ο θάνατος της ψυχής είναι ο κυρίως θάνατος, έτσι και η ζωή της ψυχής είναι η κυρίως και όντως ζωή.
Α. Χ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου