Ποια είναι η μεταφυσική θεώρησις της Θεολογίας Πρωτοπρ. Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου (+) Καθηγητού Πανεπιστημίου

Πατερική Θεολογία Πρωτοπρ. Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου (+) Καθηγητού Πανεπιστημίου

Μέρος Πρώτον: Στοιχεία Ορθοδόξου ανθρωπολογίας και Θεολογίας

---

33. Ποια είναι η μεταφυσική θεώρησις της Θεολογίας

Έχομε ήδη αναφέρει ότι μεταξύ Θεού και κτισμάτων ουδεμία ομοιότης υπάρχει. Και, εφ’ όσον ουδεμία ομοιότης υπάρχη, σημαίνει ότι δεν υπάρχει ουδεμία αναλογία μεταξύ κτιστού και ακτίστου.

Τώρα η μεταφυσική θεώρησις⁶⁸ της θεολογίας ποια είναι; Για να υπάρχη μεταφυσική ή οντολογία στην Θεολογία, πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχη κάποια αναλογία μεταξύ κτιστού και ακτίστου.

Στην φιλοσοφική και θεολογική παράδοσι της Δύσεως υπάρχουν δύο αναλογίες, δηλαδή δύο διαφορετικές συσχετίσεις. Στην Ορθόδοξη Θεολογία αντιθέτως δεν υπάρχουν τέτοια πράγματα. Γιατί; Απλούστατα, διότι οι Πατέρες τονίζουν ότι μεταξύ κτιστού και ακτίστου ή μεταξύ κτισμάτων και Θεού ουδεμία ομοιότης υπάρχει. Αυτό σημαίνει επίσης ότι δεν υπάρχει καμμία αναλογία μεταξύ τους, δηλαδή συσχέτισις ή σύγκρισις· που σημαίνει ότι δεν μπορούμε μέσω των κτισμάτων να γνωρίσωμε το άκτιστο, δηλαδή τον Θεόν, Αυτόν ή την ενέργειά Του.

Στην Δυτική παράδοσι η αναλογία, που έχουν δεχθή οι Δυτικοί ότι υπάρχει, έχει δύο μορφές: Είναι η αναλογία του όντος (analogia entis) και η αναλογία της πίστεως (analogia fidei).

Η αναλογία του όντος υποστηρίχθηκε από όσους ακολούθησαν τον Αυγουστίνο. Στον Αυγουστίνο όμως υπάρχουν και οι δύο αναλογίες και γίνεται σ’ αυτόν μία σύγχυσις μεταξύ τής φιλοσοφικής μεθόδου ερεύνης των δογμάτων της Εκκλησίας και της αγιογραφικής ερεύνης. Χρησιμοποιεί δηλαδή στην έρευνά του εκτός από την Αγία Γραφή, και την λογική μέθοδο και τον φιλοσοφικό στοχασμό.

Για την ιστορική εξέλιξι της Δυτικής θεολογίας έχει επίσης μεγάλη σημασία η συμβολή του Γουλιέλμου Όκκαμ (Ockham), ο οποίος είναι ο πατέρας του Νομιναλισμού και ο οποίος έκανε μία γενική επίθεσι εναντίον της αναλογίας του όντος. Οι νομιναλισταί απορρίπτουν κάθε είδος διακρίσεως μεταξύ θείας ουσίας και θείων ιδιοτήτων μεταξύ δηλαδή θείας ουσίας και ενεργείας και ισχυρίζονται ότι η διάκρισις είναι μόνο κατ’ όνομα (εξ ου και νομιναλισταί).

Εξ αιτίας του Γουλιέλμου Όκκαμ δημιουργήθηκε μία παράδοσις, που δεν εδέχετο την αναλογία του όντος, μεταξύ κτιστού και ακτίστου. Έλεγε δηλαδή ότι από την φιλοσοφία δεν μπορούμε να ανιχνεύσωμε κάποια γνώσι περί Θεού. Αυτός έκανε μία γενική επίθεσι εναντίον των αρχετύπων του Πλάτωνος, εναντίον δηλαδή των καθ’ όλου (Universalia) της Πλατωνικής παραδόσεως με πολύ γερά φιλοσοφικά επιχειρήματα, και σχεδόν κατήργησε τους προηγούμενους Πλατωνικούς της Δυτικής παραδόσεως, προκαλώντας έτσι μία μεγάλη κρίσι στην Δυτική Θεολογία.

Αυτό για την Ορθόδοξη παράδοσι έχει πολύ μεγάλη σημασία, εφ’ όσον η διδασκαλία περί αρχετύπων του Πλάτωνος και των Νεοπλατωνικών επίσημα καταδικάσθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Στο «Συνοδικόν της Ορθοδοξίας» που διαβάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας υπάρχει η επίσημος καταδίκη αυτής της διδασκαλίας του Πλάτωνος και τών Νεοπλατωνικών και αναθεματίζονται από την Ορθόδοξη Εκκλησία επίσημα πλέον, όσοι παραδέχονται αυτήν την διδασκαλία περί αρχετύπων του Πλάτωνος. Και τούτο διότι η Πλατωνική αντίληψις περί Θεού είναι καθαρά ανθρωπομορφική.

Η περί των αρχετύπων ειδών στον νουν του Θεού διδασκαλία αυτή καταργεί ουσιαστικά την Θεία ελευθερία και αποτελεί την όλη γνωσιολογική βάσι της λεγομένης Σχολαστικής θεολογίας και φιλοσοφικής παραδόσεως, δηλαδή της θεολογίας των Παπικών, κατά την οποία πιστεύουν ότι υπάρχει μία αναλογία του όντος και μία αναλογία της πίστεως μεταξύ των κτιστών ουσιών και των ακτίστων αρχετύπων ειδών ή ιδεών ή λόγων, που υποτίθεται ότι υπάρχουν μέσα στον νουν του Θεού. Έτσι κατ’ αυτούς μπορεί κανείς να εξιχνιάση τα περί της Θεία ουσίας, εάν διεισδύση εις την ουσίαν και εις την καθ’ όλου έννοιαν των όντων μέσω της ανθρωπίνης λογικής.

Αυτή όμως η διδασκαλία, όπως είπαμε, καταδικάσθηκε από την Ανατολική Ορθόδοξο Εκκλησία κατά την Εβδόμη Οικουμενική Σύνοδο. Κατ’ αυτόν τον τρόπον καθιερώνεται και κατοχυρώνεται η Πατερική άποψις ότι μεταξύ κτιστών και ακτίστου, δηλαδή μεταξύ κτισμάτων και Θεού ουδεμία ομοιότης υπάρχει.

Την ως άνω Πλατωνική αντίληψι περί Θεού ακολούθησε ο Αυγουστίνος και ολόκληρη η Δυτική παράδοσις. Ο Γουλιέλμος Όκκαμ δεν κατήργησε όμως την αναλογία της πίστεως, η οποία γι’ αυτόν είναι η Αγία Γραφή. Γι’ αυτόν δηλαδή στην Αγία Γραφή περιγράφονται τα του Θεού όπως είναι στην πραγματικότητα. Και μόνο μέσω της Αγίας Γραφής, λέγει, μπορεί κανείς να γνωρίση τον Θεόν.

Κατά την αναλογία της πίστεως υπάρχει αναλογία μεταξύ Θεού και κτισμάτων. Όχι όμως από την φιλοσοφική σκέψι (που είναι η αναλογία του όντος), αλλά από την αποκάλυψι του Θεού στους ανθρώπους, που είναι κατατεθειμένη μέσα στην Αγία Γραφή.

Δηλαδή λέγει η αναλογία της πίστεως ότι ο Θεός αποκαλύπτει στον άνθρωπο τα περί του εαυτού Του μέσα στην Αγία Γραφή και ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίση τα περί Θεού σωστά από την φιλοσοφία. Εδώ βέβαια κάνει ο Όκκαμ μία επίθεση εναντίον της φιλοσοφικής μεθόδου του Αυγουστίνου, όχι όμως και εναντίον της θεολογικής μεθόδου, που βασίζεται στην Αγία Γραφή, δηλαδή της αναλογίας της πίστεως.

Αυτήν την αναλογία της πίστεως ακολουθεί και ο Λούθηρος, ο ιδρυτής του Προτεσταντισμού. Ο Λούθηρος βέβαια είχε διδάξει σωστά ότι υπάρχουν δύο πίστεις. Η μία πίστις είναι η εγκεφαλική πίστις, της λογικής αποδοχής. Κατ’ αυτήν ο άνθρωπος αποδέχεται κάτι με την λογική του και πιστεύει σ’ αυτό που αποδέχεται. Αυτή όμως δεν είναι η πίστις που δικαιώνει τον άνθρωπο. Όταν λέγη η Αγία Γραφή ότι ο άνθρωπος δια μόνης της πίστεως σώζεται, δεν εννοεί απλώς την πίστι της λογικής αποδοχής αλλά την ενδιάθετη πίστη.

Ο Λούθηρος παρετήρησε ότι στην Αγία Γραφή αναφέρεται ότι πράγματι υπάρχει μία άλλη πίστις, που είναι δώρο Θεού και ότι αυτή η πίστις ενεργείται στον χώρο της καρδιάς. Έφθασε όμως μέχρι αυτού του σημείου και δεν προχώρησε παραπέρα. Δεν ολοκλήρωσε δηλαδή το θέμα αυτό εμβαθύνοντας στην Πατερική αντίληψι περί της ενδιαθέτου πίστεως.

Στην Ορθόδοξη παράδοσι ούτε η αναλογία της πίστεως υπάρχει. Διότι μεταξύ της διδασκαλίας της Αγίας Γραφής και της αληθείας περί Θεού δεν υπάρχει αναλογία πίστεως. Γατί; Διότι μεταξύ Θεού και κτισμάτων δεν υπάρχει απολύτως καμμία ομοιότης. Γι’ αυτόν τον λόγο τα νοήματα της Αγίας Γραφής περί Θεού είναι καταργήσιμα νοήματα. Καταργούνται στην εμπειρία της θεώσεως. Πριν είναι απλώς βοηθητικά, απαραίτητα, σωστά και ορθά ως καθοδηγητικά μόνο προς τον Θεόν.

Η Αγία Γραφή είναι οδηγός προς τον Θεόν, αλλά δεν έχει η περιγραφή του Θεού στην Αγία Γραφή καμμία ομοιότητα με τον Θεόν. Μιλά για τον Θεόν, μιλά για την Αλήθεια, αλλά δεν είναι η Αλήθεια. Είναι οδηγός προς την Αλήθειαν και την Οδόν, που είναι ο Χριστός. Διότι οι λέξεις στην Αγία Γραφή είναι απλώς σύμβολα, τα οποία περιέχουν ωρισμένα νοήματα. Αυτά τα νοήματα είναι όλα ανθρώπινα και οδηγούν προς τον Θεόν, προς τον Χριστόν και τίποτε άλλο.

Οπότε διαβάζοντας απλώς κανείς την Αγία Γραφή δεν μπορεί να θεολογή σωστά μόνο βάσει της Αγίας Γραφής. Αν αυτό το κάνη, δεν μπορεί παρά να γίνη αιρετικός. Διότι σωστή ερμηνεία της Αγίας Γραφής μπορεί να γίνη μόνον, όταν η μελέτη ή η ανάγνωσις της Αγίας Γραφής συνοδεύεται από την εμπειρία του φωτισμού ή της θεώσεως. Χωρίς φωτισμό ή θέωσι δεν μπορεί η Αγία Γραφή να ερμηνευθή σωστά.

Όπως διαβάζοντας απλώς κάποιος βιβλία χειρουργικής δεν μπορεί να γίνη χειρουργός, αν δεν παρακολουθήση μαθήματα στην Ιατρική Σχολή και δεν εξασκηθή στην χειρουργική κοντά σε έμπειρο καθηγητή, έτσι και σε οποιαδήποτε άλλη θετική επιστήμη πρέπει κανείς να εξασκηθή, για να μπορή από την άσκηση και την εμπειρία να προχωρήση στην επαλήθευσι και διαπίστωσι της θεωρίας. Δηλαδή η θεωρία διαπιστώνεται, αν είναι αληθινή, από την εμπειρική πράξι, από την εμπειρική γνώσι.

Κατά τον ίδιο τρόπο ένας ο οποίος δεν προσεγγίζει την Αγία Γραφή μέσω εμπειρογνωμόνων, δηλαδή μέσω ανθρώπων που έχουν την ίδια εμπειρία με τους Προφήτες ή τους Αποστόλους, που είναι οι Πατέρες της Εκκλησίας, δεν μπορεί να βεβαιωθή για την αλήθεια της Αγίας Γραφής. Η βάσις, το θεμέλιο της εμπειρίας αυτής είναι ο φωτισμός και η θέωσις, δηλαδή ο δοξασμός.

 

Σημειώσεις

---

68. Ή η οντολογική θεώρησις της θεολογίας, διότι από την εποχή του Γαλλικού Διαφωτισμού οι όροι μεταφυσική και οντολογία ταυτίζονται.

Ὅποιος θέλει…

* ΟΠΟΙΟΣ ΘΕΛΕΙ…

να φωτισθούν και να ανοιχθούν τα όμματα της ψυχής του,

να δεχθεί παρά Θεού πνευματικές αποκαλύψεις,

να βιώσει μυστήρια της Βασιλείας του Θεού,

να αγαπηθεί και να αγαπήσει τον Θεό και Πατέρα,

να γίνει φίλος του Χριστού αγαπημένος,

να θριαμβεύσει η ψυχή του στο νοητό πόλεμο εναντίον του πονηρού,

να κατανοήσει την πραότητα του Κυρίου,

να θεωρεί τα κάτω, αλλά να συλλογίζεται τα άνω,

να τον παρηγορεί αόρατα ο Χριστός στους πειρασμούς,

να βιώνει από τη γη το νοητό Παράδεισο,

να δορυφορείται από αγίους αγγέλους,

να γεύεται το ουράνιο μάννα της θείας γλυκύτητας,

να γνωρίσει ποια είναι η αξία της ανθρώπινης ψυχής,

να εισέλθει στο θησαυροφυλάκιο των αρετών του Χριστού,

να μη λείψει από την ψυχή του τοχαροποιό πένθος,

να λάμπει από καθαρότητα το ένδυμα της ψυχής του,

να ειρηνεύουν οι λογισμοί του,

να έχει αένναη μνήμη Θεού,

να γευθεί το φως της θείας παρηγοριάς,

να κατανοήσει το κάλλος του Νυμφίου Χριστού και την ωραιότητα της Παναγίας,

ανάγκη πάσα να προσεύχεται νοερώς μεν και αδιαλείπτως προς τον Χριστόν του, από καρδίας δε μέχρι πόνου, με το«Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον με»

απόσπασμα από το βιβλίο »Η νοερά προσευχή κατά τη διδασκαλία του ανώνυμου αγιορείτου ησυχαστού»

Εὐχή καί πλάνη,μέρος α’

ΕΥΧΗ ΚΑΙ ΠΛΑΝΗ
μέρος α΄
Ἡ ἐπιστροφή τοῦ νοῦ στήν καρδιά, κατά τόν ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη (Ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτη, Περί θείων ὀνομάτων, P.G. 3,705), ὅπως ἀναφέραμε, ἀποτελεῖ μία κυκλική κίνησι τῆς ψυχῆς ἀπό τά ἔξω πράγματα πρός τόν ἑαυτό της, μέ τήν ὁποία ἡ ψυχή συγκεντρώνεται στόν ἑαυτό της καί ἐξασφαλίζεται ἀπό κάθε πλάνη.
Πῶς ὅμως γίνεται αὐτό;
Στήν “Φυλακή τῶν πέντε αἰσθήσεων” τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου (Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Συμβουλευτικόν ἐγχειρίδιον, περί φυλακῆς τῶν πέντε αἰσθήσεων, ἐκδ. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος, Ἀθῆναι, σελ. 118), γίνεται λόγος εἰδικώτερα γιά κάποιο κράτημα τῆς ἀναπνοῆς. Ὁ νοῦς δέν ἔχει τήν ἀνάγκη τῆς ἀναπνοῆς, ἀλλά οἱ Πατέρες βρῆκαν τόν τρόπο αὐτό, γιά τούς ἀρχαρίους εἰδικά. Μέ τήν ἀναπνοή βοηθεῖται ὁ νοῦς, κατά κάποιον τρόπο, νά μπῆ στήν καρδιά ἤ μᾶλλον διευκολύνεται ὁ προσευχόμενος νά καταλάβη σέ ποιό ἀκριβῶς μέρος πρέπει νά κατεβάζη τόν νοῦ.
Ὁ εἰσπνεόμενος ἀέρας, περνῶντας μέσα ἀπό τά ἀναπνευστικά ὄργανα, φθάνει μέχρι τούς πνεύμονες. Ἄν εἰσπνεύσουμε βαθειά καί κρατήσουμε τόν ἀέρα ἐπί ἕνα περίπου λεπτό, θά νοιώσουμε κάποια μικρή ἐνόχλησι σέ κάποιο σημεῖο ἀριστερά στό στῆθος, σάν ἐλαφρό πόνο, σάν ἕνα μικρό τσίμπημα. Ἐκεῖ εἶναι τό στόμιο τῆς καρδιᾶς, ἀπ᾿ ὅπου καί ἀκοῦμε τούς καρδιακούς παλμούς. Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά κατεβαίνη καί νά ἐντοπίζη τήν προσοχή-προσευχή ὁ νοῦς μέ ὅλες τίς δυνάμεις του, ἀλλά καί:
ἀφαντάστως,
ἀνειδέως,
ἀνεικονίστως,
ἀμετεωρίστως,
ἀμόρφως.
Βέβαια, ὁ τρόπος αὐτός μέ τό κράτημα τῆς ἀναπνοῆς, γίνεται μόνο στήν ἀρχή καί πάντα μέ τήν συμπαράστασι ἀπλανοῦς Γέροντος, πολύ διακριτικοῦ καί ἐμπείρου καθηγητοῦ τῆς Νοερᾶς προσευχῆς. Γιατί χωρίς ὁδηγό διατρέχει κανείς τόν κίνδυνο νά πέση σέ πλάνη.
Δέν θά πρέπει νά λησμονοῦμε ποτέ (ἰδίως ὅσοι ἐργάζονται τήν Νοερά προσευχή) ὅτι «Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε» (Ἰωάν. Α΄: 18), ὅπως σφραγίζει ὁ εὐαγγελικός λόγος. Γιατί, μήπως ὁ ἐν Τριάδι Θεός ἔχει μορφή καί σχῆμα γιά νά Τόν δοῦμε; Ὄχι! Ὁ Θεός εἶναι ἄπειρος Νοῦς, ὅλος Φῶς. Εἶναι Πνεῦμα καί ὡς ἄπειρο Πνεῦμα εἶναι πανταχοῦ παρών, καί στόν οὐρανό καί στήν γῆ καί στήν κόλασι καί στόν παράδεισο. Ἀλλά καί Παρών στήν καρδιά κάθε ἀνθρώπου, ἀφοῦ Αὐτός «ἐτάζει καρδίας καί νεφρούς» (πβ. Ψαλμ. 7 : 10), καί εἰδικώτερα στήν καρδιά τοῦ πιστοῦ ἀγωνιζομένου χριστιανοῦ, ὅταν αὐτή καθαρισθῆ ἀπό τά πάθη καί γίνη δεκτικό δοχεῖο τῆς ἀκτίστου θείας Χάριτος.
Γνωρίζουμε ὅτι πρῶτα καθαρίζεται ὁ νοῦς κι ὕστερα ἡ καρδιά. Καί ὅταν καθαρίζεται ἡ καρδιά, καί μάλιστα ἀπό τήν οἴησι, τήν ὑπερηφάνεια, τήν κενοδοξία, τόν ἐγωϊσμό καί τίς πλάνες, τότε γίνεται κατοικητήριο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γιατί, ὅπως εἶναι σκεπασμένη ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, φαντάζεται ὁ προσευχόμενος τήν παρουσία τῶν Ἀγγέλων, τῶν Ἁγίων, τῆς Θεοτόκου, ἀκόμα καί τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἁπλῶς φαντάζεται ὁ προσευχόμενος! οὔτε κἄν αἰσθάνεται, γι᾿ αὐτό καί τόση πλάνη γύρω μας.
Δέν εἶναι ὅμως μόνο ἡ φαντασία ἐπικίνδυνη, ἀλλά καί τό πλῆθος τῶν δῆθεν καλῶν ὀνείρων, ὁραμάτων καί ὀπτασιῶν καί ἄλλων σκοτεινῶν καταστάσεων, ὅπως εἶναι οἱ κρότοι, οἱ θόρυβοι, κάποιες φωνές ἀνθρώπων ἤ ζώων, τριξίματα ἀπό εἰκόνες καί ἄλλα πολλά, πού εἶναι γνωστά μέσα ἀπό τήν πολύτιμη πεῖρα τῶν διακριτικῶν Ἁγειορειτῶν πατέρων καί Γερόντων καί ἔχουν δημοσιευθῆ σ᾿ ὅλα τά μέχρι σήμερα ἐκδοθέντα Γεροντικά, στόν Εὐεργετινό, στήν Φιλοκαλία, στούς βίους τῶν Ἁγίων, στίς “Ἁγιορείτικες μορφές”…
Γιά τόν πνευματικό – Ἐξομολόγο ἱερέα, πού στερεῖται βιωματικῆς ἐμπειρίας τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τῆς θείας Χάριτος, εἶναι πολύ δύσκολο νά διακρίνη τήν προέλευσι τῶν διαφόρων ψυχικῶν καταστάσεων, πού δέχεται ὁ προσευχόμενος στό Ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ. Ἆραγε, τά ὁποιαδήποτε σκιρτήματα πού δέχεται ὁ νοερά προσευχόμενος εἶναι ὄντως ἐνέργειες καί ἀποκυήματα νοσηρᾶς φαντασίας;

Ἐάν, ἀπό τήν ἄγνοια, (πού διακρίνει ἐμᾶς τούς Πνευματικούς), χαρακτηρίσουμε τούς “ἀνασασμούς” τοῦ Παναγίου Πνεύματος ὡς πλάνη τῆς φαντασίας ἤ ὡς ἀπάτη τῆς “μαύρης χάριτος” τότε κινδυνεύουμε νά βλασφημήσουμε τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ἐάν, πάλι, τίς δαιμονικές φαντασιώσεις τίς ἐκλάβουμε ὡς θεϊκές ἐνέργειες, τότε θά ὁδηγήσουμε τόν “εὐχόμενο” σέ πλάνη οἰκτρά καί διά μέσου αὐτῆς σέ πιθανή δαιμονοκρατία. Γι᾿ αὐτό ἀπαιτεῖται ὁ Πνευματικός νά εἶναι ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟΣ μέ οὐράνια βιώματα καί πεῖρα. Εἶναι ὄντως μέγα τό χάρισμα τῆς διακρίσεως πνευμάτων καί πνευματικῶν καταστάσεων! Καί ὅσοι ἀπό ἐμᾶς πού διακονοῦμε τό Μυστήριο τῆς ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως, στερούμεθα αὐτοῦ τοῦ μεγάλου χαρίσματος, ὅπως ἡ ἐλαχιστότητά μου, καλόν εἶναι νά μᾶς διακρίνη ἡ καθαρή ζωή, ἡ πολλή προσευχή, ἡ ταπείνωσις καί ἡ μετάνοια, πού θά μᾶς καταστήσουν προσεκτικούς στήν ἀντιμετώπισι ἀναλόγων φαινομένων.
Ἀλλά καί ἡ θεία ἔλλαμψις πού καταλαμβάνει θεοειδῶς ὅλον τόν κεκαθαρμένον νοῦν, ὀφείλει νά φέρη τήν σφραγῖδα καί τήν ὑπογραφή τῶν ἐμπείρων Πνευματικῶν ὁδηγῶν, πού θά βεβαιώνουν τήν ἀπλανῆ αἴσθησι τῶν “ἀνασασμῶν” τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τῆς νοερῶς προσευχομένης ψυχῆς, κι ἡ ψυχή μέ τήν σειρά της θά χαρακτηρίζεται ἀφ᾿ ἑνός ἀπό τήν ἀκριβῆ τήρησι τῶν εὐαγγελικῶν ἐντολῶν καί ἀφ᾿ ἑτέρου ἀπό δεδοκιμασμένη κτῆσι τῶν θεοαρετῶν τῆς πίστεως, τῆς ἀγάπης, τῆς πραότητος καί τοῦ ταπεινοῦ φρονήματος, τῆς συντριβῆς, τῆς μετανοίας, τῆς ὑπομονῆς, τοῦ πένθους, τῶν δακρύων καί ἄλλων, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός. Μόνον ἔτσι δημιουργεῖται ἡ ἀσφάλεια ἀπό τούς κινδύνους τῆς πλάνης ἐκ τῶν ἐνεργημάτων τῆς θεϊκῆς ἐλλάμψεως καί τῆς θείας Χάριτος!γι᾿ αὐτό καί οἱ Νηπτικοί Πατέρες τονίζουν:
«Ὅρα μή σέ ἀπατήσωσι διά τινος ὀπτασίας οἱ πονηροί δαίμονες, ἀλλά γίνου σύννους τρεπόμενος εἰς προσευχήν, ἵνα ταχέως τόν πλάνον ἀπελάσῃ ἀπό σοῦ» (Ὁσίου Νείλου τοῦ Ἀσκητοῦ, Περί προσευχῆς 153 κεφ. , Φιλοκαλία…, τ. Α, σελ. 229).
«Δίκαιόν ἐστι μηδέ τόν δόλον σε τοῦτον ἀγνοεῖν, ὅτι ἐν καιρῷ μερίζουσιν ἑαυτούς οἱ δαίμονες καί εἰς δόξης βοήθειαν ἐπιζητεῖν εἰσίασιν οἱ λοιπόι ἐν σχήμασιν ἀγγελικοῖς, τούς πρώτους ἀπελαύνοντες, πρός τό σέ ἐξαπατᾶσθαι ὑπ᾿ αὐτῶν τῇ γνώμῃ ὡς δῆθεν ὄντως ἀγγέλων» (Εὐαγρίου τοῦ Ποντικοῦ, Περί διακρίσεως παθῶν καί λογισμῶν, Φιλοκαλία…, τ. Α΄, σελ. 77).
«Μήν ἐπιθυμῆς νά δῆς ἀγγέλους ἤ δυνάμεις ἤ τόν Χριστό σωματικῶς, μήν τυχόν καί φθάσης σέ τέτοια κατάστασι φρενῶν, ὥστε νά δεχθῆς λύκο ἀντί βοσκοῦ καί προσκυνήσης τούς ἐχθρούς δαίμονες» (Ὁσίου Νείλου τοῦ Ἀσκητοῦ, Περί προσευχῆς 153 κεφ. , Φιλοκαλία…, τ. Α΄, σελ. 231).
Ὁ μεγάλος ἀσκητής καί ὅσιος, Κύριλλος ὁ Φιλεώτης, διηγεῖται τό ἑξῆς περιστατικό:
Κατά τήν διάρκεια μιᾶς νυκτερινῆς του προσευχῆς στό κελλάκι του, ἀγρυπνῶντας καί λέγοντας τήν Εὐχή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με», στό ἐνενηκοστόν ἔτος τῆς ἡλικίας του, καί βλέποτάς τον ὁ διάβολος ἐξασθενημένον καί παραλελυμένον ἀπό τό βαθύτατον γῆρας, θέλησε ἔστω καί στίς τελευταῖες του στιγμές νά τόν κολάση μέ δαιμονική πλάνη.
Ἔτσι, ἐντελῶς ξαφνικά, ἐμφανίστηκε μπροστά στόν Ὅσιο τό ἐσωτερικό ἑνός ὡραίου ναοῦ, ἐντός τοῦ ὁποίου λειτουργοῦσε ἕνας πολύ γνωστός καί ξακουστός ἐρημίτης ἱερεύς, τόν ὁποῖο εἶδε ἀπότομα νά βγαίνη στήν Ὡραία πύλη καί χωρίς νά πῆ τό «Μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης», νά τόν καλῆ νά κοινωνήση:
Ἔλα, Κύριλλε, νά κοινωνήσης, ἔλα!
Πηγαίνοντας προς τόν ἱερέα, χωρίς νά καταλάβη πῶς κινήθηκε πρός τά ἐκεῖ γιά νά μεταλάβη, ἀπό τήν συνήθεια πού εἶχε καί ἀπό τόν φόβο τόν πολύ ἔκανε τόν σταυρό του, λέγοντας:
Χριστέ μου, σέ μένα τόν ἀνάξιο;
Καί τότε ἀκούσθηκε φοβερή βροντή! Ἔπεσε «κεραυνός ἐν αἰθρίᾳ», ὅπως θά λέγαμε, καί τά πάντα διελύθησαν μέσα σέ καπνό καί ἀπαίσια δυσοσμία. Βρώμισε ὅλο τό κελλί τοῦ ὁσίου Κυρίλλου καί ἄνοιξε τίς πόρτες καί τά παράθυρα γιά νά ξεβρωμίση ὁ τόπος. Γιατί ὅμως; Διότι αὐτή ἦτο σατανική ὀπτασία, ἀφοῦ «αὐτός (γάρ) ὁ σατανᾶς μετασχηματίζεται (ἀκόμη καί) εἰς ἄγγελον φωτός» (Β΄ Κορ. ιγ΄ : 14), μέ κίνδυνο μάλιστα νά χάση ὁ Ὅσιος καί τήν ψυχή του.
Εἶναι γνωστό ὅτι κανένας μας δέν ἔχει ἀσφάλεια, μέχρις ὅτου χωρισθῆ ἡ ψυχή ἀπό τό σῶμα. Κίνδυνο ἀπωλείας καί κολάσεως δέν ἔχει μόνον ὁ νέος, ἀλλά καί ὁ εὑρισκόμενος σέ βαθύ γῆρας, τότε πού τόν ἐγκαταλείπουν οἱ σωματικές καί πνευματικές δυνάμεις μαζί μέ τήν μνήμη. Μόνον τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ μᾶς σώζει. Γι᾿ αὐτό μέρα-νύχτα «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με», μέχρι καί τήν τελευταία μας ἀναπνοή. (Λαγγῆ Ματθαίου, Ὁ Μέγας Συναξαριστής, Ἀθῆναι 1991, τ. 12, σελ. 93-96 (Διασκευή).
Ὁ Θεός, ὅ,τι δημιούργησε, δέν τό ἔκανε μόνο γιά τούς Ἀγγέλους. Καλοί εἶναι οἱ Ἄγγελοι καί ἀπολαμβάνουν καί χαίρονται τά κάλλη τοῦ οὐρανοῦ. Ὅμως μακαρίζουν ἐμᾶς τούς ἀνθρώπους, γιατί ὁ Ἴδιος ὁ Θεός δέν ἔγινε Ἄγγελος, ἀλλά τέλειος ἄνθρωπος καί ταυτόχρονα τέλειος Θεός, ὁ ΘεάνθρωποςἸησοῦς Χριστός. Καί γνωρίζουν οἱ Ἄγγελοι πολύ καλά ὅτι ὅλα, ὅσα ἔχει ὁ Θεός, τά ἔχει καί γιά τούς ἀνθρώπους. Βέβαια, ὄχι αὐτά πού θέλει νά μᾶς παρουσιάση διά τῆς φαντασίας ὁ διάβολος, ἀλλα αὐτά πού θέλει νά μᾶς δώση Ἐκεῖνος. Πότε; Ὅταν ἡ καρδιά μας καθαρισθῆ καί γίνη ναός Του.
Προσοχή, λοιπόν! Χρειάζεται πολλή πνευματική δουλειά καί πολύς κόπος μαζί μέ καθαρή ἐξαγόρευσι καί Ἐξομολόγησι ὅλων τῶν λογισμῶν στόν Πνευματικό, γιατί πολύ εὔκολα ὁ διάβολος μᾶς παρασύρει στήν πλάνη. Ἀποτελεσματικά μέσα πρός ἀποφυγήν τῆς πλάνης, εἶναι τό μακάριον πένθος, ἡ μνήμη τοῦ θανάτου, τό ταπεινό φρόνημα, ὁ μή μετεωρισμός τοῦ νοῦ καί ἡ προσοχή μας στήν Εὐχή «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με». Γι᾿ αὐτό καί ἐπιμένουμε πολύ στήν Ἐξομολόγησι νά λέμε πρῶτα τίς ἁμαρτίες τῶν λογισμῶν, γιατί ἀπό ἐκεῖ ξεκινάει ὅλο τό κακό, καί ὕστερα τίς στενοχώριες μας καί τά βάσανά μας. Ἄλλωστε, κανένας ἄλλος δέν φταίει, παρά μόνο ἐμεῖς…
Τῷ Θεῷ πρέπει δόξα τώρα καί πάντοτε καί
στούς αἰῶνες τῶν αἰώνων.
Ἀμήν!

Κυριακή των Πατέρων της Ζ΄Οικουμενικής Συνόδου: Η αίρεση

H Eκκλησία μας αυτή την Κυριακή μας προβάλλει την παραβολή του σπορέως και την μνήμη των αγίων Πατέρων της Ζ΄οικουμενικής Συνόδου,

η οποία εκήρυξε εικονιζόμενον τον εσαρκωμένο Λόγο και Υιό του Θεού και έδωσε τέλος στις γνωστικιστικές και πλατωνικές απόψεις περί θείου. Εξάλλου, ο απόστολος της σημερινής ημέρας είναι αφιερωμένος στον αιρετικό άνθρωπο, μία πληγή, ένα ασθενές και ετοιμοθάνατο, αν όχι αποκομμένο πλήρως μέλος, στο σώμα της Εκκλησίας. Θα σταθούμε σε ολίγα σημεία περί αίρεσης, κάνοντας όσο πιό πολύ σαφή γίνεται την θέση της εκκλησίας.

Πρώτον, πρέπει να καταστήσουμε σαφές, πώς στην ύποπτη εποχή πού ζούμε , είναι σχεδόν παράνομο να μιλάμε για τις αιρέσεις εν ονόματι της δημοκρατικής ανοχής και της υδαρής αγαπολογίας, πού δοκιμάζει τους ασθενέστερους και πλέον επιρρεπείς στην κολακεία χριστιανούς, ποιμένες και εκ του ποιμνίου. Η αίρεση για την εκκλησία αποτελεί παραχάραξη στην άπαξ παραδεδομένη από τον Κύριο και τους αποστόλους αλήθεια, μία εκλογή αλήθειας ή μάλλον μια παρουσίαση αλήθειας με υποκειμενικά κριτήρια. Η Εκκλησία από νωρίς ξεχωρίζει και διακρίνει την αίρεση από τον αιρετικό. Αποφθεγματικά είναι γνωστό πώς "μισούμε την αίρεση,αλλά όχι τον αιρετικό". Στην παράδοση μας δεν τίθενται ιεροεξεταστικά κριτήρια. Ο αιρετικός θεωρείται ως συμπαθές θύμα του ιδίου του εγωισμού του και η αίρεση αποτέλεσμα μιας αλαζονείας ιδιότυπης, στην οποία παραδίνεται κάποιος αποπτύοντας την μακαρία απλότητα και την εκκλησιαστική υπακοή.Η Εκκλησία θεραπεύει διά της ορθοδοξίας , αλλά και αποκόβει το μέλος από το σώμα της εγκαίρως και συνοδικώς εκφραζόμενη , ούτως ώστε όπως χαρακτηριστικά λέγεται " να μην μεταδοθεί η ασθένεια και στα άλλα".

Πρώτον χαρακτηριστικό της αίρεσης είναι η ακατάσχετη ηθικολογία και μια στυγνή πουριτανική επιμονή στην καθαρότητα, πού μέσα στους κόλπους της εκκλησίας ονομάζεται και ευσεβισμός. Τα σκάνδαλα των κληρικών και των λαϊκών μεγεθύνονται, παρουσιάζονται με αρρωστημένη σχεδόν εμμονή στο κοινό. Ο αποκομμένος, παραδομένος σε μια αυτολατρεία και αυτοδικαίωση , συγκρίνει τον εαυτό του , ιδανικοποιημένο και εκφραστή μιας ιδία ηθικής καθαρότητας, με όλους τους άλλους και επιμένει να θεωρεί ανώτερο πάσης αμαρτίας τον τύπο του, κολαζομένους δε τους άλλους. Πρόκειται για έναν αρρωστημένο ζήλο χωρίς ευσπλαχνία, χωρίς συμπάθεια για τον συναμαρτωλό, μια θεώρηση της εκκλησίας εντελώς δικανική και αυστηρή, σχεδόν απάνθρωπη. Η Εκκλησία δεν αντιμετωπίζεται σαν συνάθροιση ασθενών ανθρώπων πού επιζητούν την υγεία, αλλά σαν σώμα δύο ταχυτήτων στο οποίο προτεραιότητα έχουν οι κατ'επίφασιν αναμάρτητοι.

Σύνηθες χαρακτηριστικό των αιρετικών είναι η απολυτοποίηση της Γραφής. Η Γραφή αντιμετωπίζεται σαν ένας απόλυτος και αλάθητος ηθικός και νομικός κώδικας από έναν πλαστό νομοθέτη θεό. Η παρερμηνεία και οι εύκολες περικοπές για να στηρίξουν προφάσεις και ανακρίβειες είναι στο πρόγραμμα των αιρετικών. Επαναλαμβάνοντας στεγνά και μονότονα ρητά από τις Γραφές και μάλιστα παραποιημένα, επιχειρούν με σοφιστικες διαδικασίες να επιβάλουν υποκειμενικότητες και πλάνες και να διασπειρουν πανικό στους ανυποψίαστους, πού για αυτούς αποτελεί απόδειξη αμάθειας και αμαρτωλού βίου. Ο αιρετικός αγνοεί την Γραφή ως έργο της Εκκλησίας και άρα την Εκκλησία ως αποκλειστική ερμηνεύτρια των Γραφών, εφ όσον το άγιο Πνεύμα της Γραφής είναι το αυτό και αρμόδιο της Εκκλησίας. Αγνοεί την ταπείνωση, την απλότητα, την υπακοή, τον ασκητικό βίο, την πίστη πού σημαίνει εμπιστοσύνη στην παράδοση της ερμηνείας. Αγνοεί τέλος τον λειτουργικό χώρο και χρόνο εντός του οποίου διασαφηνίζονται και πληρώνονται τα αποστολικά και γραφικά χωρία, το ευαγγέλιο.

Αρχαία αίρεση στην εκκλησία και μητέρα των αιρέσεων είναι ο γνωστικισμός. Ένα θρησκευτικό σύστημα πού υποτίθεται αναζητά μια απόκρυφη γνώση σε έναν κόσμο πνευματικό και εξαίρει ή δαιμονοποιεί την ύλη. Οι γνωστικιστές αναζητούν τον αληθινό Θεό στον κόσμο των νεφελών και θεωρούν τον κόσμο δαιμονικό κατασκεύασμα.Έτσι δημιουργείται μια εντύπωση ελιτιστών ανωτέρων ανθρώπων, αποκομμένων από την φυσική πραγματικότητα και κεχωρισμένων από τον δαιμονικό κόσμο των πολλών πού μαστίζονται από την αγνωσία. Εύκολα μπορούμε να διακρίνουμε τέτοιους ανθρώπους μέσα στην Εκκλησία. Ο γνωστικισμός σήμερα επιβιώνει στην θεωρητική μασονία και σε άλλα φιλοσοφικά συστήματα, τα οποία γοητεύουν σαν κάτι διαφορετικό, χωρίς όμως να δίνουν απαντήσεις. Πρόκειται περισσότερο για ομάδες πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων με ένα φιλοσοφικό ένδυμα, από το οποίο λείπει και αυτή η θεωρητική ομοιομορφία.

Άλλο χαρακτηριστικό των αιρέσεων είναι η εξάρτηση από  και η λατρεία του ποιμένα. Άνθρωποι πού απέτυχαν να επιβληθούν μέσα στην Εκκλησία και πολύ συχνά να καταξιωθούν στην κοινωνία των ανθρώπων, αναλαμβάνουν εργολαβικά την διαποίμανση ψυχών μέσα σε σέχτες και παραθρησκευτικές ομάδες. Ενώ απορρίπτουν το αλάθητο της συνοδικότητας και κάθε έννοια ιεραρχίας και πνευματικής πληρότητας μέσα στην κανονική Εκκλησία, τα οποία ονομάζουν εξουσιασμό, αναλαμβάνουν οι ίδιοι να εξουσιάζουν με δυναστική συνέπεια ψυχές και ζωές ανθρώπων. Η εξάρτηση από τον ποιμένα, πού αναλαμβάνει ρόλο αλάθητου καθοδηγητή και τυρρανίσκου είναι αρρωστημένη, έντονη και δεν επιδέχεται κριτικής και αμφισβήτησης. Τίθενται σε κίνδυνο οι ψυχές, η σωματική και πνευματική υγεία, η ζωή η ίδια πολλές φορές, η αξιοπρέπεια και η περιουσία ανθρώπων , πού σε κάποια φάση αδυναμίας εμπιστεύτηκαν σε ανθρώπους ομοιοπαθείς και μελλοθάνατους την ίδια τους την ύπαρξη.

Οφείλουμε να αναφερθούμε στα συστήματα αυτοπραγμάτωσης και αναζήτησης εαυτού, ανατολικών περισσότερο δοξασιών παρά αιρέσεων θα λέγαμε, αν σε όλα αυτά βέβαια πολύ συχνά δεν ανακάτευαν τον Χριστό και την Εκκλησία. Άνθρωποι παρακινημένοι από το συρμό και από ποταπές μεταφυσικές ανησυχίες,  προσπαθούν να επιτύχουν στην ζωή με υλιστικά κριτήρια, επιλέγοντας διάφορες τεχνικές ανατολικής προέλευσης. Αλλοι αναζητούν τον εσώτερο εαυτό τους δαπανώντας ύπαρξη, ψυχή, χρόνο και χρήμα σε περίπλοκες και ακατανόητες τεχνικές, μόνο και μόνο γιατί τις επιβάλλει η μόδα. Ο εσώτερος εαυτός μας είναι κάτι πού αποτελεί αντικείμενο της ορθόδοξης μυστικής και ασκητικής παράδοσης. Μεσα στην Εκκλησία επιτυγχάνουμε την λύτρωση και την προκοπή στην τελειότητα σαν μέλη μιας κοινωνίας ανθρώπων και όχι σαν ξεχωριστά άτομα πού απλώς τυγχάνει να συμβιώνουν και να υποφέρουν , αν όχι να υπερέχουν από τους άλλους.

Τέλος, δεν θα παραλείψουμε να αναφερθούμε στις χιλιαστικές δοξασίες και στις εγκόσμιες βλέψεις πού εμπνέουν και στηρίζουν πολλές αιρέσεις. Ο Χριστός μας αποσαφήνισε πώς η βασιλεία των ουρανών δεν έρχεται μετά παρατηρήσεως αλλά "εντός ημών εστί" και η Εκκλησία μας δεν παραλείπει να μας υπενθυμίζει πώς "όταν τον κόσμον κερδήσωμεν,τότε τον τάφον οικήσωμεν". Χωρίς η εκκλησία να αγνοείτην ομορφιά και την χρηστικότητα αυτού του κόσμου (και το αντίθετο θα αποτελούσε αίρεση), μας διδάσκει όμως την ματαιότητα του και κηρύσσει Ιησούν Χριστόν βασιλέα σε ένα διαφορετικό βασίλειο. Όχι έναν εξουσιαστη αντί-χριστο πού τάζει φθαρτά πλούτη και μεγαλεία, αλλά αυτόν τον βασιλέα της ειρήνης πού παρέχει την πνευματική και αιώνια βασιλεία. Κάνοντας ο Χριστιανός χρήση του καλού κόσμου πού έπλασε ο Θεός , δεν επιθυμεί να εξουσιάσει και να επιβληθεί πάνω στους άλλους, αλλά να γίνει για τον αδελφό ζωντανή και περιφερόμενη ειρήνη και βασιλεία του Θεού, ώστε να επικρατήσει το θέλημα Του και επί της γης.

Σαφές είναι πόσο επίκαιρη και σοβαρή είναι η πραγματικότητα και η παγίδα της αίρεσης εντός και εκτός εκκλησίας. Ο Χριστιανός με καλλιέργεια της εσωτερικής αληθινής ταπείνωσης, με κόπο και άσκηση στην υπακοή στην εκκλησιαστική εμπειρία, με λειτουργική ζωή και κατάλληλη καθοδήγηση στην ανάγνωση και ερμηνεία των γραφών ,με συχνή μυστηριακή ζωή και μια καλή αμφίδρομη σχέση με τους πατέρες του, στερεώνεται στην χαρά και την χάρη της ορθοδοξίας και πραγματώνεται στην κοινωνία των αδελφών του. Ας αγαπήσουμε την πίστη, δηλαδή την εμπιστοσύνη στην εκκλησιαστική εμπειρία. Θα αποφύγουμε σίγουρα το βάραθρο και την θανατερή αρρώστια της αίρεσης.

Read more: http://iereasanatolikisekklisias.blogspot.com/2014_10_01_archive.html#ixzz3JQYmhhmW

Η τριαδική ενότητα

Η τριαδική ενότητα και η ενότητα των πιστών κατά το Μ. Αθανάσιο

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ι. ΤΣΕΛΕΓΓΙΔΗ Καθηγητού Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Το πρότυπο για την πραγμάτωση της εκκλησιολογικής ενότητας των πιστών αποτελεί η ενότητα του Τριαδικού Θεού.

Οι θεολογικές προϋποθέσεις για την αναφορά των πιστών στην τριαδική ενότητα βρίσκονται στην ίδρυση και σύσταση της Εκκλησίας, ως σώματος Χριστού, στο οποίο αρμόζονται οι πιστοί ως οργανικά μέλη του. Έτσι η ενότητα της Εκκλησίας δεν αποτελεί μια αυτονομημένη και αφηρημένη δογματική αλήθεια, ανεξάρτητη από τη ζωή της, αλλά εκφράζει την αυτοσυνειδησία και την εμπειρία της. Το σώμα της Εκκλησίας γίνεται ο χαρισματικός χώρος, όπου συγκροτείται, βιώνεται και φανερώνεται η ενότητα των πιστών ως εικόνα της τριαδικής ενότητας. Η ενότητα αυτή αποτελεί καρπό μεθέξεως των πιστών στη χάρη του Τριαδικού Θεού και συνιστά έκφραση του ήθους της ενιαίας καθολικής Εκκλησίας, ως αδιάσπαστης ενότητας και ιδεώδους κοινωνίας προσώπων.

Στα πλαίσια του άρθρου αυτού γίνεται προσπάθεια για παρουσίαση της σχέσεως ανάμεσα στην τριαδική ενότητα και την ενότητα των πιστών, όπως αυτή βιώνεται μέσα στην εκκλησία και εκφράζεται από το Μ. Αθανάσιο.

ΠΑΝΤΟΤΕ ΧΑΙΡΕΤΕ, ΑΔΙΑΛΛΕΙΠΤΩΣ ΠΡΟΣΕΥΧΕΣΘΕ, ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΑΠΕΧΕΣΘΕ..

Ο Αγιος Γρηγόριος Παλαμάς διασώζει τον άνθρωπο...

  
                                                                


Η εκκλησία μας γιορτάζει τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά την δεύτερη Κυριακή των νηστειών και αυτό δεν είναι καθόλου  τυχαίο.  Η Μ. Τεσσαρακοστή το  Άγιο Πάθος και η Ανάσταση δείχνουν μια πορεία απ' την οποία πρέπει να περάσουμε κι εμείς για να βιώσουμε και να γίνουμε μέτοχοι αυτών των μεγάλων γεγονότων. Αυτή η πορεία απαιτεί εκτός από ορθοπραξία και ορθή πίστη, κι αν υπάρχει κάποιος που υπερασπίστηκε τα Ορθόδοξα Δόγματα από επικίνδυνες κακοδοξίες αυτός ήταν ο άγιος Γρηγόριος o Παλαμάς.  Αυτά δεν είναι θεωρίες δίχως νόημα για τον σημερινό άνθρωπο, όπως νομίζουν ακόμη και οι «πιστοί».  Ο άγιος Γρηγόριος για άλλη μια φορά υποστήριξε την ακεραιότητα του ανθρώπου.  Έδειξε  πως ο άνθρωπος δεν είναι μόνο μια λογική μηχανή, αλλά κάτι παραπάνω απ' αυτό, έχει «Λόγο», συναίσθημα και μια  «βαθιά καρδιά».  Έτσι ο άνθρωπος όταν θέλει να κινηθεί προς κάποια γνώση του κόσμου, του άλλου ανθρώπου, ή και του Θείου Είναι, πρέπει να το κάνει ως «όλον», με όλα τα παραπάνω και όχι μόνο με τη λογική.  Μάλιστα μας λέει ο άγιος Γρηγόριος,  ο άνθρωπος, όλα τα παραπάνω μπορεί να τα κάνει κατάλληλα να μπορούν να αντιληφθούν πολλά περισσότερα απ' τη λογική.  Δηλαδή όλα αυτά είναι «όργανα γνώσεως»  που με την αγάπη δίνουν την δυνατότητα  αντίληψης μιας άλλης πραγματικότητας, αλλά και του κόσμου μας.   Τότε η γνώση δια της αγάπης και της «καθαρής καρδιάς» γίνεται μετοχή με το αγαπώμενο πρόσωπο, τον διπλανό μας και το Θεό.  Εδώ η γνώση υπερβαίνει τη λογική, παύει να είναι υπόθεση αποδείξεων και γίνεται γεγονός αγάπης, κάτι που λείπει απ' τον σημερινό άνθρωπο με εμφανή τα αποτελέσματα.  Δυστυχώς ο σημερινός άνθρωπος με τη λογική του κατάφερε να ακρωτηριάσει τον ίδιο τον εαυτό του.   Αλλά ας δούμε αναλυτικότερα.



  Ο  Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διέσωσε για άλλη μια φορά στην Ιστορία του εκκλησιαστικού γεγονότος το ανθρώπινο πρόσωπο και τις δυνατότητες της ανθρωπίνης φύσεως που ο Βαρλαάμ εκολόβωσε.  Όρισε το ανθρώπινο πρόσωπο στις πραγματικές του διαστάσεις και μας μετέφερε τα μέτρα στα οποία μπορεί να φτάσει, μέτρα που μετά την ενανθρώπιση του Θεού Λόγου, από ανθρώπινα, γίνονται Θεανθρώπινα. Ο άνθρωπος για τον Γρηγόριο είναι ένα σύνολο ενεργειών και η γνώση είναι η συντονισμένη προσπάθεια όλων αυτών των ενεργειών και όχι μέρος αυτών, όπως το λογικό.
Ο Βαρλαάμ περιόρισε  την εμπειρία και τη γνώση σε ότι μπορεί να γίνει γνωστό δια των αισθήσεων, δια της λογικής.  Έτσι ακόμη και τις εμπειρίες του ακτίστου φωτός που είχαν οι ορθόδοξοι ασκητές τις ερμήνευσε ως γεγονότα ενδοκοσμικά, φυσικά.  Ο Βαρλαάμ παραβλέποντας την πραγματική σύζευξη των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Χριστού, δεν μπορούσε να εννοήσει με τη λογική τη μετοχή του ανθρώπου στις άκτιστες Θείες ενέργειες.   Έτσι συνέχεε την εμπειρία του ακτίστου φωτός των αγίων ασκητών, με κάποιες εκστατικές εμπειρίες που είχαν οι πιστοί των διαφόρων θρησκειών ή ακόμη οι διαλογιστές και οι νεοπλατωνικοί.  Επιχειρηματολογούσε πάνω στο χωρίο του Ιωάνου:  «Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε»,  για να αποδείξει ότι το φως που έβλεπαν οι ασκητές ήταν κτιστό.
Ο Παλαμάς όμως έδειξε ότι το κτιστό,  «ο άνθρωπος»,  μπορεί να ενωθεί με τον άκτιστο Θεό, αρκεί να απαρνηθεί την εγωϊστική αυτονομημένη φύση του και έτσι μη αμαρτάνοντας,και αποκαθαίροντας τα όργανα της γνώσεως, την  «βαθεία καρδία»,και το νού του, είναι έτοιμος πλέον να γνωρισθεί από τον Θεό.  Ο Θεός γνωρίζεται από τον άνθρωπο αφού πρώτος Εκείνος γνωρίσει το δημιούργημά του.   Έτσι ορίζεται η νέα Ορθόδοξη ανθρωπολογία.  Κατ' αυτόν τον τρόπο γίνεται σαφές πως η θεογνωσία δεν είναι ανθρώπινο κατόρθωμα, αλλά θείο χάρισμα όπως διδάσκει η πατερική εμπειρία. Ο Θεός παύει να είναι ένα εξωτερικό, μακρινό ον και γίνεται «εγγύς», κατοικεί στην καθαρή καρδιά του ανθρώπου, διότι:   «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψωνται»  και   «ο Θεός εντός ημών εστί».   Έτσι ο άνθρωπος μεγαλύνεται, γίνεται κάτι πολύ μεγάλο απ' ότι τον θέλει ο Βαρλαάμ, μπορεί να γνωρίσει το Δημιουργό, να ενωθεί μαζί Του, να γίνει «θεάνθρωπος», να  ομοιάσει στον Χριστό.


                                                                        
Ο Χριστός ενώνεται με όλες τις λειτουργίες του ανθρώπου και Χριστοποιεί τα μέλη και το νου του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο που η εκκλησία μας τιμά τόσο πολύ τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.   Ήταν αυτός που έβαλε τις θεολογικές βάσεις ενός Θεοκεντρικού ανθρωπισμού, διέσωσε την εικόνα του Θεού στην ανθρώπινη φύση και την προοπτική της Θεώσεως του ανθρώπου.  Θα πρέπει να τονισθεί πως ο άγιος Γρηγόριος από μια μερίδα σύγχρονων Θεολόγων έχει γίνει ο Θεολόγος των Θείων Ενεργειών, επειδή ο άγιος είχε αναγκαστεί να αναπτύξει αυτή τη Θεολογία για να αντιμετωπίσει τον Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο, αυτό όμως δεν σημαίνει πως ο Γρηγόριος είχε παραθεωρήσει το πρόσωπο του Χριστού. Ο Χριστός ήταν το κέντρο της ζωής του και την Θεολογία των Ακτίστων Ενεργειών την ανέπτυξε από ανάγκη.
Χρόνης Μούτσης

Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΜΥΣΤΗΡΙΟ. ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΘΕΟΥ. ΓΝΟΦΟΣ ΚΑΙ ΦΩΣὑπό π. Νικηφόρου Νάσσου

 

Εἶναι γεγονός, ὅτι κατά τούς πνευματοφόρους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἀλήθεια περί τοῦ Θεοῦ εἶναι γιά τόν ἄνθρωπο ἐμφανῶς δυσπρόσιτη καί δυσκατανόητη, καθώς ἀνέρχεται τά πνευματικά στάδια τῆς θεογνωσίας.

Πῶς μπορεῖ, ἀλήθεια, ὁ φθαρτός καί χοϊκός ἄνθρωπος, ὁ κτιστός καί πεπερασμένος, νά ἐκφρασθεῖ ἀρκούντως γιά τόν Ἄκτιστο καί Ἄπειρο Θεό; Προσφυῶς ἔχει γραφεῖ ὅτι «τό θεῖο εἶναι ἀκατονόμαστο. Τά κατηγορούμενα πού ἀποδίδονται στόν Θεό, ὅπως, ἀσώματος, ἀγέννητος, ἄναρχος, ἄφθαρτος, δηλώνουν τί δέν εἶναι ὁ Θεός καί ὄχι τί εἶναι».1

Τά ὅσα παρακάτω θά διατυπωθοῦν, ἀπαιτοῦν ἰδιαίτερη προσοχή, διότι εἶναι πράγματα ὑψηλά καί προσεγγίζονται «ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί», μέ νοῦ «ὑψηλό» καί διαυγῆ, μέ διάθεση πνευματική, μέ καρδιά φλεγόμενη ἀπό τό ἄυλον πῦρ. Γιατί ὁ Θεός δέν εἶναι γνώση κοσμική, ἀλλά ἐμπειρία πνευματική, γνώση ἄλλου εἶδους, μυστική. Δέν κατακτᾶται διανοητικά, ἀλλά φανερώνεται ἐσωτερικά καί μέ ἁγιοπνευματικό φωτισμό. Δέν ἀποτελεῖ προϊόν τῆς λογικῆς, ἀλλά συνιστᾶ ἀποκάλυψη καθαρῆς καρδιᾶς καί κρατεῖται ἔνδοθεν μυστικά.

Τί γνωρίζουμε ὅμως καί τί ἀγνοοῦμε ἀπό τόν Θεό; Πῶς ὑπάρχει ὁ Θεός; Σέ τί συνίσταται τό μυστήριό Του; Τί εἶναι τό ἄκτιστο φῶς τοῦ Θεοῦ; Τί καλεῖται γνόφος καί πῶς ἑρμηνεύεται θεολογικά; Σέ ὅλα αὐτά θά καταθέσουμε τήν Πατερική μαρτυρία, ὥστε νά γίνει καταληπτός αὐτός ὁ ἀστείρευτος καί ἀναφαίρετος πνευματικός πλοῦτος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.

Ἀρχικά θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι γιά τόν Θεό κάνουμε λόγο καί καταφατικά καί ἀποφατικά. Τονίζουμε δηλαδή τί εἶναι, ἀλλά καί τί δέν εἶναι ὁ Θεός. Ὑπάρχουν δύο ὁδοί. Ἡ καταφατική λεγομένη ὁδός, ἤ καταφατική θεολογία, ἀναφέρεται στήν προσιτή, καταληπτή καί γνωστή ὄψη τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀποφατική ὁδός, ἤ ἀποφατική θεολογία, ἀναφέρεται στήν ἀπρόσιτη, ἀκατάληπτη καί ἄγνωστη ὄψη Του. Καί ἔχει παρατηρηθεῖ ὀρθά, πώς ἡ ἀνάπτυξη τῶν δύο αὐτών θεολογικῶν ὁδῶν συνδέεται στενά μέ τήν ἀκμή τῆς πατερικῆς θεολογίας καί χαρακτηρίζει σχεδόν ὅλους τούς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Μάλιστα, «καμμία διαλεκτική ἀντίθεση δέν εἶναι νοητή μεταξύ καταφατικῆς καί ἀποφατικής θεολογίας, ὑπάρχει, μεταξύ τους καί μιά ἄρρηκτη καί λειτουργική ἑνότητα. Ποτέ μέσα στήν ὀρθόδοξη παράδοση δέν γίνεται χρήση τῆς μιᾶς αὐτόνομα καί ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἄλλη»2. Ὁ δέ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, θεωρεί ὅτι ὁ καταλληλότερος τρόπος γιά τήν ἀπόδοση τῶν διαφόρων ὀνομάτων στό Θεό δέν εἶναι ἡ αὐτόνομη καταφατική ἤ ἀποφατική θεώρηση τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἡ λειτουργική συνάφεια καί ταυτόχρονη χρήση τῆς καταφατικής καί τῆς ἀποφατικής θεολογίας. Αὐτήν ὁ ἅγιος χαρακτηρίζει ὡς «γλυκυτάτη…ἐξ ἀμφοῖν συνάφεια».3

Είναι οι πατέρες της Εκκλησίας θεόπνευστοι; Τού Νίκου Ι. Νικολαϊδη

Πηγή: Νίκου Ι. Νικολαϊδη «Θέματα Πατερικής Θεολογίας» Θεσσαλονίκη 2009. σελ. 65-68.

Ποτέ οι πατέρες της Εκκλησίας δε θεωρούνται θεόπνευστοι, με την ειδική έννοια του όρου. Στις ιδιαίτερες περιπτώσεις θεοπνευστίας, όπου "υπό Πνεύματος Αγίου φερόμενοι ελάλησαν [Άγιοι] από Θεού άνθρωποι", αυτοί είναι οι ιεροί συγγραφείς των κειμένων της Αγίας Γραφής ή, ειδικότερα, στη νέα οικονομία, αυτοί οι θεόπνευστοι άνθρωποι παρέδωσαν τις θείες αλήθειες μέσα στην Εκκλησία. Αναμφίβολα οι Απόστολοι, είτε παρέδιδαν προφορικά δια ζώσης τη θεία αποκάλυψη είτε "δι’ επιστολών", ενεργούσαν κατ' έμπνευση του Αγίου Πνεύματος.

«Ου γαρ θελήματι ανθρώπου ηνέχθη ποτέ προφητεία, αλλ’ υπό Πνεύματος Αγίου φερόμενοι ελάλησαν [Άγιοι] από Θεού άνθρωποι»¹⁰¹.

«Ημείς δε ου το πνεύμα του κόσμου ελάβομεν, αλλά το Πνεύμα το εκ του Θεού, ίνα είδωμεν τα υπό του Θεού χαρισθέντα ημίν· ά και λαλούμεν ουκ εν διδακτοίς ανθρωπίνης σοφίας λόγοις, αλλ’ εν διδακτοίς Πνεύματος [Άγιου], πνευματικοίς πνευματικά συγκρίνοντες»¹⁰².

Επομένως, το Πνεύμα το Άγιο, χωρίς να υπαγορεύει, επιστατούσε στην ορθή και κατ' έννοια κατανόηση, καταγραφή και παράδοση της θείας αποκάλυψης. Και, στην προκειμένη περίπτωση, ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος, μαζί με το φωτισμό του νου των ιερών συγγραφέων, απέβαινε και αποκαλυπτικός του θελήματος του Θεού και των του Θεού πραγμάτων για τον άνθρωπο. Έτσι, μαζί με τη θεοπνευστία, οι ιεροί συγγραφείς καθίσταντο αποδέκτες και διδάσκαλοι για πρώτη και μοναδική περίπτωση της ροής των θείων αληθειών.

Στους πατέρες, αντίθετα, δεν έχομε αποκάλυψη νέων αληθειών, ως συνέχεια της θείας αποκάλυψης. Ούτε έχομε και επιστασία του Αγίου Πνεύματος για καταγραφή των θείων αυτών πραγμάτων. Αλλά, λέγοντας ότι οι πατέρες είναι θεόπνευστοι, εννοούμε στην εκκλησιαστική γλώσσα και θεολογία, ότι είναι μεστοί Πνεύματος Αγίου. Έχουν βιώσει, εν τη πράξει, τη ζωή και την εμπειρία της Εκκλησίας και ως γνώστες των θείων πραγμάτων, μπορούν να γίνουν ορθοί ερμηνευτές της ήδη αποκαλυμμένης θεόπνευστης παράδοσης.

Στο σημείο τούτο εύγλωττος και έντονα διαφωτιστικός αποβαίνει ο άγιος Eπιφάνιος, διερμηνεύοντας ότι, επειδή οι Άγιοι γίνονται κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος, γι’ αυτό και τους καταξιώνει ο Θεός Πατήρ να αποβαίνουν γνώστες του Υιού του και του Αγίου Πνεύματός του, στο μέτρο, του, κατά τα ανθρώπινα μέτρα, δυνατού. Τούτο δηλοποιεί ότι η του έργου του Υιού και του Αγίου Πνεύματος γνώση, περιέχει τη σύνολη οικονομία του Θεού στον κόσμο, της οποίας και μπορούν οι Άγιοι πατέρες να έχουν και την αληθινή αίσθηση και την αλάνθαστη οριοθέτηση ¹⁰³. Μέσα στο πλαίσιο τούτο εξηγείται πως οι πατέρες ομόφωνα συνεγείρονται στην αιρετική πρόκληση και με μια φωνή, χωρίς προσυνεννόηση, απορρίπτουν την κακοδοξία και διατυπώνουν την ορθόδοξη απάντηση, προσκομίζοντας, πολλές φορές, τα ίδια επιχειρήματα.

Φαρισαική δικαιοσύνη, ή τελωνικός στεναγμός ;Του Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Αγίου Βλασίου κκ ΙΕΡΟΘΕΟΥ

Ο Φαρισαίος με τον τρόπο που προσευχόταν έδειξε πώς ζούσε μια δαιμονιώδη πνευματικότητα, μια διεστραμμένη πνευματική κατάσταση, που ήταν αλύτρωτη. Ο Τελώνης με την προσευχή "ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ" (Λουκ. ιη’, 13) έδειξε την πνευματική του υγεία, γι’ αυτό "κατέβη δεδικαιωμένος" (Λουκ. ιη’, 14). Όσο κανείς επιδιώκει μόνος του να δικαιώση τον εαυτό του, τόσο και αποκόπτεται από την λύτρωση, ενώ όσο κανείς μαστιγώνει ανηλεώς τον εαυτό του, θεωρώντας τον ανάξιο του θείου ελέους, τόσο γίνεται δέκτης της θείας Χάριτος.

Πάντοτε η φαρισαϊκή δικαιοσύνη είναι έξω από την ατμόσφαιρα της θείας Χάριτος, γιατί είναι μια ευσεβιστική κατάσταση. Εδώ πρέπει να κάνουμε την διάκριση μεταξύ του ευσεβούς και του ευσεβιστού, γιατί η περίπτωση του Φαρισαίου και όλων των δια μέσου των αιώνων Φαρισαίων υπενθυμίζει τον ευσεβιστή.

Κατ’ αρχάς πρέπει να υπογραμμισθή ότι η ευσέβεια δεν είναι μια εξωτερική παρουσίαση, αλλά η ένωσή μας με το Χριστό και δι’ Αυτού με όλη την Παναγία Τριάδα. Ο Απόστολος Παύλος ταυτίζει το μυστήριο της ευσεβείας με την ενανθρώπηση του Χριστού. "Και ομολογουμένως μέγα εστί το της ευσεβείας μυστήριον, Θεός εφανερώθη εν σαρκί, εδικαιώθη εν Πνεύματι, ώφθη αγγέλοις, εκηρύχθη εν έθνεσιν, επιστεύθη εν κόσμω ανελήφθη εν δόξη" (Α' Τιμ. γ', 16)169.

Επομένως η ευσέβεια δεν είναι ανθρώπινη εκδήλωση και ενέργεια αλλά ενέργεια του Τριαδικού Θεού. Από την αρχή αυτή ξεκινώντας μπορούμε να πούμε ότι ο ευσεβιστής έχει μερικές επιφανειακές αρετές και κάνει μερικά εξωτερικά έργα "πρός το θεαθήναι τοις ανθρώποις". Οι αρετές του δεν είναι καρπός της εν Χριστώ ζωής, δεν γίνονται μέσα στο κλίμα της μετανοίας, αλλά είναι ανθρώπινα έργα που γίνονται στην προσπάθειά του να προβληθή. Αντίθετα τα έργα και οι αρετές του ευσεβούς είναι καρπός του Παναγίου Πνεύματος, αποτέλεσμα της ενώσεώς του με τον Χριστό. Δηλαδή οι αρετές έχουν ένα βαθύ θεολογικό νόημα. Δεν είναι ένας φυσικός τρόπος ζωής, ή μια συνήθεια, αλλά δώρα και χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, που δίνονται στον άνθρωπο εκείνο που με την εργασία των εντολών του Θεού υπέταξε το σώμα στην ψυχή και την ψυχή στον Θεό. Έτσι στον ευσεβιστή όλες οι πράξεις είναι ανθρώπινες, είναι πράξεις "τής αυτόνομης ηθικής δεοντολογίας", ενώ στον ευσεβή όλες οι πράξεις είναι θεανθρώπινες.

Ύστερα από αυτήν την διάκριση γίνεται αντιληπτό ότι τα έργα αυτά καθ’ εαυτά δεν δικαιώνουν τον άνθρωπο, γιατί "καλές πράξεις" μπορούν να κάνουν όλοι οι αιρετικοί και όλα τα ανθρώπινα αλύτρωτα συστήματα, χωρίς όμως να εξασφαλίζουν την σωτηρία. Όσες "καλές πράξεις" δεν γίνονται μέσα στο κλίμα της μετανοίας, αλλά με το πνεύμα της αυτοδικαιώσεως, χωρίζουν περισσότερο τον άνθρωπο από τον Θεό. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διδάσκει πώς "τού Θεού μη ενεργούντος εν ημίν πάν το παρ’ ημών γενώμενον αμαρτία". Μπορεί κάποιος να κάνη ελεημοσύνη, να εξασκή την εγκράτεια κλπ. αλλ’ επειδή δεν έχει το πνεύμα της ταπεινώσεως και δεν συνδέεται μυστηριακά με την Εκκλησία, είναι χωρισμένος από τον Θεό και συνεπώς όλη του η ζωή (έστω κι αν είναι εγκρατής) είναι αμαρτωλή.

Προσευχή εις το Άγιον Πνεύμα

Βασιλεύ Ουράνιε, Παράκλητε, το Πνεύμα το Άγιον, ελθέ μεθ’ ημών και αγίασον ημάς. (Ιωαν. ιδ’ 17).

Πνεύμα Οδηγητικόν, οδήγει ημάς επί τρίβους δικαιοσύνης. (Ιωαν. ιδ’ 17).

Πνεύμα Διδακτικόν, κατάστησον ημάς διδακτούς Θεού. (Α’ Κορ. β’ 13).

Πνεύμα Αληθείας, αποκάλυπτε εις ημάς τα μυστήρια της Βασιλείας των Ουρανών. (Ιωαν. ιδ’ 17).

Πνεύμα Σοφίας, διάνοιγε τους οφθαλμούς της διανοίας μας ίνα κατανοή τα θαυμάσια εκ του Νόμου Σου. (Α’ Κορ. ιβ 8 – Ψαλμ. 118).

Πνεύμα Συνέσεως, απομάκρυνε την αφροσύνη μας. (Β’ Τιμ. α’ 7).

Πνεύμα Υπομνηματικόν, υπενθύμιζε εις ημάς τον υψηλόν μας προορισμόν. (Ιωαν.ιδ’. 17)

Πνεύμα Παράκλητον, ενίσχυε ημάς εις τας θλίψεις του βίου τούτου. (Ιωαν. ιδ’ 17).

Πνεύμα Ευθές, εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις ημών. (Ψαλ. Ν’ 12).

Πνεύμα Δυνάμεως, ενίσχυε ημάς εις την άρσιν του καθ’ ημέραν σταυρού μας. (Πραξ. α’ 8).

Πνεύμα Φωτός, καταύγαζε τα σκότη της νυκτός της παρούσης ζωής.

Πνεύμα Ερευνητικόν, ερευνόν και ετάζον καρδίας και νεφρούς, χάριζε εις ημάς συνείδησιν αγαθήν. (Α’ Κορ. β’ 10).

Πνεύμα Λαλούν, λάλει αγαθά εις τας καρδίας ημών. (Ματθ. ι’ 20).

Πνεύμα Ζωοποιούν, ανόρθωσον τα εκ της αμαρτίας παραλελυμένα και νεκρά μας μέλη. ( Ιωαν. ς’ 63).

Πνεύμα Πληρούν, πλήρωσον τας καρδίας ημών, πίστεως, ελπίδος και αγάπης. (Λουκ. α’ 41).

Πνεύμα Προφητικόν, χάριζε εις ημάς παρρησίαν προφήτου εις τας πονηράς κα δυσκόλους ημέρας μας. (Πραξ. α’ 16).

Περί προσευχής

ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

Αντίγραφον επιστολής. μέρος αυτής.

Περί δε της προσευχής που απαιτείτε να σας απα­ντήσω, θα σας γράψω και θα σας εξηγήσω λεπτομερώς, διότι σας χρεωστώ πολλά. Λοιπόν, πρόσεχε αδελφέ με πολλήν προθυμίαν δια να εννοήσης καλώς, διότι αυτά που θα σας γράψω είναι η τέχνη των τεχνών και η επι­στήμη των επιστημών, καθώς λέγουν οι άγιοι Πατέρες.

Ο άνθρωπος είναι διπλούς, από ψυχήν και από σώ­μα, και εργάζεται τας αρετάς, άλλας με το σώμα και άλ­λας με την ψυχήν, και άλλας με την ψυχήν και με το σώ­μα μαζί. Λοιπόν ο Θεός είναι Πνεύμα άυλον και αόρατον, και η ψυχή είναι άυλος και αόρατος, το σώμα είναι αισθητόν και ορατόν και ως τοιούτον κάμνει και την προσευχήν αισθητήν και ορατήν. «αΰλως τω αΰλω προσέρχου και προσεύχου». Η προσευχή είναι εξ λογιών. και αι μεν τρεις πρώται ανάγονται εις το πρακτικόν μέρος, επειδή φαίνονται, ακούονται και διακρίνο­νται. αι δε λοιπαί τρεις, ανάγονται εις το πνευματικόν και θεωρητικόν μέρος, επειδή ούτε φαίνονται ούτε α­κούονται ούτε διακρίνονται αισθητώ τω τρόπω. η ψυχή ως αόρατος που είναι, κάμνει και την προσευχήν άυλον και αόρατον. Και επειδή ο Θεός είναι Πνεύμα, και η ψυχή πάλιν πνεύμα, δια τούτο όταν κάνωμεν προσευχήν πνευματικήν, νοεράν και αόρατον, ενούται η ψυχή με τον Θεόν τον αόρατον, καθώς λέγει και ένας Άγιος Λέγει ο Κύριος, «η βασιλεία των ουρανών εντός υμών εστί» (Λκ. 17, 21), δηλαδή εις την καρδίαν. Βασιλείαν ουρανών εξηγούν οι άγιοι Πατέρες την πιο τελειοτέραν και τρανωτέραν έλαμψιν και δόξαν, επειδή εις τους ουρανούς, η απόλαυσις είναι το θείον κάλλος, η θεία δόξα, η οποία τόσον πολύ ευφραίνει τας ψυχάς, ού­τως ώστε δεν υπάρχει τίποτε, ούτε δια φαγητόν, ούτε δια ποτόν, ούτε δια ύπνον, ούτε κανέν άλλο υλικόν τίποτε. Εις τους ουρανούς υπάρχει μία ακροτάτη ευφροσύνη, αγαλλίασις, ειρήνη άνευ τινός μεταβολής αιωνίως, η ο­ποία θα αναβρύη από το πρόσωπον του Χριστού, και θεωρείται και απολαμβάνεται από όλας τας σεσωσμένας ψυχάς. Η θεία δόξα, το θείον κάλλος, ο θείος εκείνος φωτισμός, θα είναι το παν δια τον σεσωσμένον άνθρωπον. Εκεί οι άνθρωποι όλοι θα είναι ως ήλιοι, καθώς το λέγει ο Κύριος, «οι δίκαιοι εκλάμψουσιν ως ο ήλιος» (Μτ. 13, 43). Έκαστος θα είναι όλος φωτεινός, θα λάμπη ως ο ήλιος, και ακόμη περισσότερον, θα έχη σώμα άφθαρτον, κούφον, άνευ βάρους, άνθρωπος πνευματικός, όλος φως, το σχήμα το ίδιον, αλλά όλα τα μέλη φωτει­νά, κεφαλήν, χείρας, πόδας δάκτυλα, όλα φωτεινά, όλο φως, και έκαστος θα λάμπη ωσάν τον ήλιον. εκεί φωναί αισθηταί δεν υπάρχουν, όλα νοερά, δοξολογίαι, ευχαριστίαι κ.λ.π. Νοερώς θα ακούωμεν, νοερώς θα ψάλλωμεν, νοερώς θα εννοούμεν. Με ολίγα λόγια άγγελοι μετά σώ­ματος, και όλοι υιοί Θεού και θεοί κατά χάριν. Τότε ο άνθρωπος αυτός ο τώρα ταπεινός και τόσον ευτελής, τό­τε θα είναι ανώτερος και από τους αγγέλους, διότι θα εί­ναι άγγελος εν σώματι και οι άγγελοι θα τον τιμούν πε­ρισσότερον από τον εαυτόν τους, καθότι θα βλέπουν τον ουράνιον Βασιλέα μετά σώματος, πράγμα το οποίον αυ­τοί υστερούνται. Ω δόξα, ω χάρις, ω πλούτος δόξης! ω θεία μεγαλεία που έχει να αξιωθή, ο σήμερον ευτελής και ταπεινός άνθρωπος. και έπειτα εις τους ουρανούς έκλαμπρος και ένδοξος.

Η προσευχή - Αγίου Νείλου του ασκητού

Αγίου Νείλου του ασκητού
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Πρόλογος

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ, άραγε, οι σημερινοί χριστιανοί, τί είναι η αληθινή προσευχή, ποια τα χαρακτηριστικά της και ποιοι οι καρποί της;

Οι Άγιοι της Εκκλησίας μας, που υπήρξαν οι κα­τεξοχήν προσευχόμενοι άνθρωποι, μας έχουν παραδώσει την ιερή τους εμπειρία με τρόπο εκφραστικό και κατηγορηματικό. Η προσευχή, μας λένε, είναι ανύψωση του νου στο Θεό και συνομιλία μαζί Του. Η προσευχή είναι ένωση του ανθρώπου με το Θεό. έργο των αγγέλων. κλειδί του Παραδείσου. φωτισμός της ψυχής. συγχώρηση των αμαρτημάτων. μητέρα των αρετών. Η προσευχή είναι όπλο ακαταμάχητο. θησαυρός αδαπάνητος. γέφυρα που σώζει από τους πειρασμούς. τείχος που προστατεύει από τις θλίψεις. Η προσευχή είναι καθρέφτης της πνευματικής ζωής του ανθρώπου και εργασία που ποτέ δεν τελειώνει.

Εύκολα, λοιπόν, αντιλαμβάνεται κανείς, πως η προσευχή δεν αποτελεί ένα απλό «θρησκευτικό καθήκον» ή μια «συναισθηματική εκτόνωση». Είναι η ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ζει η ψυχή. Είναι η ολοκληρωτική στροφή και προσφορά του ανθρώπου στο Θεό. Μια προσφορά, που, όταν συνοδεύεται από τον αγώνα για την τήρηση των εντολών του Χριστού, ελκύει τη θεία χάρη. Κι αυτή με τη σειρά της καθαρίζει την καρδιά, φωτίζει το νου, μεταμορφώνει τον όλο άνθρωπο και τον χριστοποιεί.

Γι' αυτό, χριστιανός που δεν προσεύχεται, δεν είναι αληθινός χριστιανός. Και άνθρωπος που δεν ξέρει να προσευχηθεί, δεν είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος.

«Όπως το σώμα», λέει ο ιερός Χρυσόστομος, «χωρίς την ψυχή, είναι νεκρό, έτσι και η ψυχή, χωρίς την προσευχή, είναι νεκρή».

Στις επόμενες σελίδες προσφέρεται επιλεκτικά, σε ελεύθερη νεοελληνική απόδοση, ένα κλασικό έργο της πατερικής γραμματείας, ο «Λόγος περί προσευχής», που βρίσκεται καταχωρημένος στη Φιλοκαλία και αποδίδεται στον Σιναΐτη άγιο Νείλο τον ασκητή (5ος αι.).

Ολόκληρο το έργο αποτελείται από 153 μικρά μα περιεκτικά "κεφάλαια", που χειραγωγούν με ασφάλεια στην οδό της πνευματικής προσευχής όποιον θελήσει όχι να τα διαβάσει βιαστικά, μα να τα μελετήσει προσεκτικά και να τ' αφομοιώσει. Γιατί είναι αλήθεια, πως για τον σημερινό άνθρωπο ο λόγος του αγίου Νείλου είναι τροφή στέρεη. Είναι ισχυρό αντίδοτο στον πνευματικό λιμό της εποχής μας, όπου το «μυστήριον της ανομίας» ενεργείται με ταχύτατους ρυθμούς.

Στις επερχόμενες δοκιμασίες θα μας θρέψει και θα μας στηρίξει μόνο η «εν πνεύματι και αληθεία» κοινωνία με τον όντως Όντα Θεό, τον Παντοκράτορα Κύριο. Ο δικός Του αιώνιος λόγος ακούγεται σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, αφυπνιστικός και σωτήριος: «Βλέπετε, αγρυπνείτε και προσεύχεσθε... ίνα καταξιωθήτε εκφυγείν πάντα τα μέλλοντα γίνεσθαι και σταθήναι έμπροσθεν του Υιού του ανθρώπου» (Μαρκ. 13:33 και Λουκ. 21:36).

Η προσευχή

ΠΡΟΣΕΥΧΗ είναι το ανέβασμα του νου στο Θεό. Πρόκειται για μια εργασία πνευματική, που αρμόζει στην αξία του ανθρώπινου νου περισσότερο απ' οποιαδήποτε άλλη ασχολία.
                                                               *

Η προσευχή γεννιέται από την πραότητα και την αοργησία. φέρνει στην ψυχή τη χαρά και την ευχαριστία. προφυλάσσει τον άνθρωπο από τη λύπη και την αθυμία.
                                                               *

Όπως το ψωμί είναι τροφή του σώματος και η αρετή τροφή της ψυχής, έτσι και του νου τροφή είναι η πνευματική προσευχή.
                                                               *

Όπως η όραση είναι ανώτερη απ' όλες τις αισθήσεις, έτσι και η προσευχή είναι η πιο θεία και ιερή απ' όλες τις αρετές.
                                                               *

Εκείνος που αγαπά το Θεό, συνομιλεί πάντοτε μαζί Του σαν γιος προς πατέρα και αποστρέφεται κάθε εμπαθή σκέψη.

                                                               *

Αφού η προσευχή είναι συναναστροφή του νου με το Θεό, σε ποιαν άραγε κατάσταση θα πρέπει να βρίσκεται αυτός, για να μπορέσει, χωρίς να στρέφεται αλλού, να πλησιάσει τον Κύριό του και να συνομιλεί μαζί Του χωρίς τη μεσολάβηση άλλου;
                                                               *

Αν ο Μωυσής, προσπαθώντας να πλησιάσει τη φλεγόμενη βάτο, εμποδιζόταν, ώσπου έβγαλε τα σανδάλια από τα πόδια του, εσύ, που θέλεις να δεις το Θεό και να συνομιλήσεις μαζί Του, δεν θα πρέπει να βγάλεις και να πετάξεις από πάνω σου κάθε αμαρτωλό λογισμό;
                                                               *

Όλος ο πόλεμος ανάμεσα σ' εμάς και τους ακάθαρτους δαίμονες δεν γίνεται για τίποτ' άλλο παρά για την πνευματική προσευχή. Γιατί σ' αυτούς είναι πολύ εχθρική και ενοχλητική η προσευχή, ενώ σ' εμάς είναι πρόξενος σωτηρίας, τερπνή και ευχάριστη.
                                                               *

Τί θέλουν οι δαίμονες να ενεργούν μέσα μας; Γαστριμαργία, πορνεία, φιλαργυρία, οργή, μνησικακία και τα λοιπά πάθη, για να παχυνθεί ο νους απ' αυτά και να μην μπορέσει να προσευχηθεί σωστά. Γιατί όταν υπερισχύσουν τα άλογα πάθη, δεν τον αφήνουν να κινείται λογικά.
                                                               *

Μη νομίζεις ότι απέκτησες αρετή, αν προηγουμένως δεν αγωνίστηκες γι' αυτήν μέχρις αίματος. Γιατί, κατά τον απόστολο Παύλο (Εφ. 6:11), πρέπει ν' αντιστεκόμαστε στην αμαρτία μέχρι θανάτου, με αγωνιστικότητα και άμεμπτο τρόπο.
                                                               *

Δεν μπορεί ο δεμένος να τρέξει. Ούτε ο νους, που δουλεύει σαν σκλάβος σε κάποιο πάθος, θα μπορέσει να κάνει αληθινή προσευχή. Γιατί σύρεται και γυρίζει εδώ κι εκεί από την εμπαθή σκέψη και δεν μπορεί να σταθεί ατάραχος.
                                                               *

Δεν θα κατορθώσεις να προσευχηθείς καθαρά, αν ανακατεύεσαι με υλικά πράγματα και ταράζεσαι με αδιάκοπες φροντίδες. Γιατί προσευχή σημαίνει απαλλαγή από κάθε μέριμνα.
                                                               *

Αν θέλεις να προσευχηθείς, έχεις ανάγκη από το Θεό, που δωρίζει την αληθινή προσευχή σ' όποιον επιμένει ακούραστα στον αγώνα της προσευχής. Να Τον επικαλείσαι, λοιπόν, λέγοντας. «αγιασθήτω το όνομά σου, ελθέτω η βασιλεία σου» (Ματθ. 6:9 )· δηλαδή, ας έρθει το Άγιο Πνεύμα και ο Μονογενής Σου Υιός. Γιατί αυτό μας δίδαξε ο Χριστός, λέγοντάς μας πως πρέπει να προσκυνούμε και να λατρεύουμε τον Θεό Πατέρα «με τη δύναμη του Πνεύματος, που φανερώνει την αλήθεια» (Ιω. 4:24).
                                                               *

Πρώτα-πρώτα προσευχήσου ν' αποκτήσεις δάκρυα, για να μαλακώσεις με το πένθος την αγριότητα της ψυχής σου. Εύκολα τότε θα ομολογήσεις με ειλικρίνεια, ενώπιον του Κυρίου, τις αμαρτίες που διέπραξες, και θα λάβεις απ' Αυτόν την άφεση.
                                                               *

Να χρησιμοποιείς τα δάκρυα για να πετύχεις κάθε αίτημά σου. Γιατί χαίρεται πολύ ο Κύριος, όταν προσεύχεσαι με δάκρυα.

Τι είναι η προσευχή;Αγίων Καλλίστου και Ιγνατίου Ξανθοπούλων

Αγίων Καλλίστου και Ιγνατίου Ξανθοπούλων

Η προσευχή που γίνεται με προθυμία είναι φως της διανοίας, φως άσβεστο και αδιάκοπο. Γι' αυτό ο πονηρός βάζει στην διάνοια μας αναρίθμητους συρφετούς λογισμών, και εκείνα που ποτέ δεν λογισθήκαμε τα μαζεύει την ώρα της προσευχής και τα ρίχνει στην ψυχή μας. Ακόμη η προσευχή είναι μεγάλο όπλο, μεγάλη ασφάλεια. Και ο Θεολόγος (Γρηγόριος) σημειώνει: «να θυμάσαι τον Θεό περισσότερο από το να αναπνέεις». Και πάλι: «Να σκέφτεσαι τον Θεό συνέχεια παρά να αναπνέεις». Και ο Άγιος Ισαάκ λέει: «Χωρίς αδιάλειπτη προσευχή δεν μπορείς να πλησιάσεις τον Θεό. Και αν μετά τον κόπο της προσευχής έχεις στο νου σου μέριμνα για άλλα, δημιουργείται σκορπισμός της διανοίας.

Ακόμη κάθε προσευχή κατά την οποία δεν θα μοχθήσει το σώμα και δεν συντριβεί μέσα της η καρδιά θεωρείται έκτρωμα, γιατί εκείνη η προσευχή είναι χωρίς ψυχή».

Και ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος γράφει: «Η προσευχή κατά την ποιότητά της (την ουσία της) είναι κοινωνία και ένωση με τον Θεό ενώ κατά την ενέργειά της είναι σύσταση του κόσμου, καταλλαγή του Θεού, μητέρα των δακρύων αλλά και θυγατέρα, συγχώρηση των αμαρτημάτων, γέφυρα που περνά τους πειρασμούς, φράγμα στην θλίψη, αναχαίτιση των πνευματικών πολέμων, έργο Αγγέλων, τροφή όλων των ασωμάτων, η μέλλουσα ευφροσύνη, εργασία απέραντη, πηγή των αρετών, πρόξενος των χαρισμάτων, αόρατη προκοπή, τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου, πέλεκυς που κόβει την απόγνωση, απόδειξη της ελπίδας στον Θεό, λύτρωση από την λύπη, πλούτος των μοναχών, θησαυρός των ησυχαστών, ελάττωση του θυμού, καθρέπτης της προκοπής, παρουσίαση των πνευματικών μέτρων, φανέρωση της πνευματικής καταστάσεως, αποκάλυψη των μελλόντων, σημείο δόξας. Η προσευχή γι' αυτόν που προσεύχεται πραγματικά είναι δικαστήριο και κριτήριο και βήμα Κυρίου πριν από το μελλοντικό βήμα».

(Αγίων Καλλίστου και Ιγνατίου Ξανθοπούλων, Περί προσευχής)

Περιοδικό Άγιος Μηνάς 
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
ΤΕΥΧΟΣ 48 ΙΟΥΛΙΟΣ -ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

Ερμηνεία τροπαρίων του Μεγάλου Κανόνος

Αρχιεπισκόπου Μύρων Ιωάννου του Λινδίου
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΡΟΠΑΡΙΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΑΝΟΝΟΣ [*]
 

ΤΡΟΠΑΡΙΟΝ ΙΒ' 

Ει και ήμαρτον, Σωτήρ,
αλλ' οίδα, ότι φιλάνθρωπος ει·
πλήττεις συμπαθώς
και σπλαγχνίζη θερμώς,
δακρύοντα βλέπεις,
και προστρέχεις ως πατήρ,
ανακαλών τον άσωτον.
 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ 

Η αγάπη του Θεού, οπού έχει προς τον άνθρωπον, είναι τοσούτον πολλή και με­γάλη. ώστε οπού κάμνει και αυτούς τους αγίους Αγγέλους να εκπλήττωνται και να υπερθαυμάζωσι. Ταύτην δε την υπερβάλλουσαν θείαν αγάπην εννοώντας και ο προφητάναξ, θαυμαστικώς ανεβόησε πρός τον Θεόν λέγωντας· «Τι έστιν άν­θρωπος, ότι μιμνήσκη αυτού; Ή υιός ανθρώπου, ότι επισκέπτη αυτόν;» (Ψαλμ. η' 8). Όθεν αν είχε χώραν το πάθος του φθόνου αναμεταξύ εις την άυλον εκείνην και απαθή φύσιν των υπερκοσμίων και ουρανίων Δυνάμεων, δεν ήθελαν φθονήση βέβαια οι άγιοι Άγγελοι κανένα άλλο πράγμα περισσότερον, παρά μόνον τον αμαρτωλόν εκείνον, οπού μετανοεί με όλην του την ψυχήν και καρδίαν, και προστρέχει εις τον φιλάνθρωπον και φιλόστοργον πατέρα Θεόν με θερμά και κατανυκτικά δάκρυα. Διά τούτο και γί­νεται εις τους ουρανούς διά την επιστροφήν ενός αμαρτωλού μεγάλη χαρά και πανήγυρις, καθώς μας βεβαιώνει το θείον και ιερόν Εύαγγέλιον, και μάλιστα η πα­ραβολή του ασώτου, τον οποίον μόνον οπού είδεν ο ουράνιος πατήρ, ότι διελογίζετο καθ' εαυτόν λέγωντας· «Ας απέλ­θω προς τον πατέρα μου», δεν ανέμεινεν ο φιλόστοργος εκείνος πατήρ του ιδίου υιού την προς αυτόν επιστροφήν και επάνοδον, αλλ' ευθέως προλαβών έδραμε με ανοικτάς αγκάλας εις την τούτου θερμήν προϋπάντησιν. Και αφού γλυκέως τον κατεφίλησε και με ενδύματα φωτεινά τον εστόλισε, τότε παρευθύς σφάξας και τον σιτευτόν μόσχον, εποίησεν εκείνην την ημέραν δι' αυτόν μεγάλην εορτήν και πανήγυριν. Ω φιλανθρω­πίας μέγεθος, ω υπερβολή αγαθότητος! 

Έχωντας λοιπόν, αμαρτωλέ άνθρω­πε, τοιούτον πατέρα φιλεύσπλαγχνον και πανάγαθον, διά τι δεν μετανοείς από τας αμαρτίας σου; Διά τι δεν επιστρέφεις προς το πλούσιον αυτού έλεος; Διά τι αναβάλλης τον καιρόν με το αύριον και μεθαύριον; Μήπως και ηξεύρεις τι θέλει γένει έως την αύριον; Αν σε αρπάση ως κλέπτης ο θάνατος αύριον, τι θέλεις κάμει τότε, ταλαίπωρε; Εδώ μεν εις την παρούσαν ζωήν ο Θεός ως πανά­γαθος πλήττει και μαστίζει τους αμαρτάνοντας με άκραν του ελεημοσύνην και με πατρικήν του συμπάθειαν εκεί δε εις τον μέλλοντα αιώνα δεν πλήττει πλέον συμπαθώς τους αμετανοήτους, ουδέ σπλαγχνίζεται θερμώς τους πονηρούς και αδιορθώτους, αλλ' ως δίκαιος κριτής τους παραπέμπει ομού με τον Διάβολον εις το πυρ το αιώνιον, εις το σκότος το εξώτερον και εις τον κλαυθόν εκείνον τον απαράκλητον και απαραμύθητον. 

Προ του θανάτου λοιπόν, αγαπητέ, οπού σου χρησιμεύει, κατά πολλά η με­τάνοια, προ του θανάτου κλαύσον και δάκρυσον, διά να ιδή ο Θεός τα δάκρυά σου και να εξαλείψη με αυτά πάσας τας αμαρτίας σου. Προ του θανάτου πρόσδραμε εις τον ουράνιον Πατέρα σου, διά να σε προϋπαντήση και αυτός με την συνήθη φιλανθρωπίαν του, καθώς τότε και τον υιόν εκείνον τον άσωτον· προ του θανάτου βόησον, και ειπέ με κατάνυξιν προς τον φιλόψυχον Χριστόν και Σωτήρα σου: «Αγκαλά και ήμαρτον, Σώτέρ μου πολυέλεε, αλλά πάλιν ηξεύρω καλώτατα, ότι είσαι Δεσπότης μου αμνησίκακος και φιλάνθρωπος. Ελέησόν με λοιπόν, πολυεύσπλαγχνε Κύριε. Πλήξόν με εδώ συμπαθώς ως ιατρός ευσπλαγχνικός και πανάριστος. Με τας συμπαθητικάς σου πληγάς ίασαί με τον άθλιον. Ως τον άσωτον υιόν ανακάλεσαί με. Δεν έχω άλλην ελπίδα ο δείλαιος, ειμή μόνην την φιλανθρωπίαν και αγα­θότητα. Άνες μοι ουν, Κύριε, και μη συναπωλέσης με ταις ανομίαις μου, μηδέ τη­ρήσης τα κακά μου εις τον αιώνα τον μέλλοντα, μηδέ καταδικάσης με εν τοις κατωτάτοις τόποις του άδου κατά τας μυσαράς και βδελυράς πράξεις μου, αλλ' οίκτειρόν με ένεκεν του πλήθους του ελέους σου, και συγχώρησόν μοι διά το όνομά σου το άγιον. Ότι μόνος εσύ εί­σαι ο Θεός των μετανοούντων και Σωτήρ των αμαρτιόντων, και σοι την δόξαν και ευχαριστίαν και προσκύνησιν αναπέμπομεν εις αιώνα τον άπαντα».
 

ΤΡΟΠΑΡΙΟΝ Β'
Πρόσχες μοι
ο Θεός ως οικτίρμων
ιλέω όμματί σου
και δέξαι μου την θερμήν
εξομολόγησιν.
 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ 

Φοβερόν πράγμα είναι, αγαπητοί, η αμαρτία. Ο άνθρωπος, οπού την πράτ­τει, δεν έχει ομμάτια να την ιδή με τελει­ότητα. Όταν βιασθή από τους κριτάς να την ομολογήση εις τα κριτήρια, πάσχει με μύριους τρόπους να την συγκαλύψη. Υποφέρει πολλάς τιμωρίας και βάσανα, μόνον διά να μη παρρησιασθή εις τα ομμάτια των ανθρώπων η αμαρτία του. Και τούτο διά τι τάχα; Διότι η αμαρτία, με το να είναι μία ύβρις ασύγκριτος εις τον μέγαν και φοβερόν των απάντων Κύριον, και ένα φαρμάκι άπειρον, οπού φαρμακεύει της θείας εκείνης και απεί­ρου ευσπλαγχνίας το ανεξάντλητον πέ­λαγος, ενεφύτευσεν εις αυτήν ο Θεός φυσικώς και ένα μίσος άπειρον, ώστε οπού να μην έχη ομμάτια να την βλέπη μηδέ εκείνος ο ίδιος, οπού την πράττει. Και με ένα λόγον, τόσον κατά πολλά ασυγκρίτως φοβερόν και τρομακτικόν πράγμα είναι η αμαρτία, οπού όλαις η ζωαίς των μυριάδων Αγγέλων και ανθρώπων αν εδίδοντο εις θάνατον, δεν ήθελαν δυνηθή εις το να την εξαλείψωσιν από τον κόσμον. Παρά μόνος ένας Θεός παντοδύναμος εδυνήθη να το κάμη τούτο με την διά σαρκός επί γης επιδημίαν του, με τα φρικτά πάθη του, και με τον σταυρικόν αυτού θάνατον. 

Όθεν όσαις φοραίς αμαρτάνει ο άν­θρωπος ύστερον από το άγιον Βάπτι­σμα, τόσαις φοραίς πάλιν ξανασταυρώνει και θανατώνει της δόξης τον Κύριον. Και παρακινεί τον Θεόν εις τόσην πολ­λήν οργήν και αγανάκτησιν, ώστε οπού, αν έλιπεν η θερμή εξομολόγησις και τα κατανυκτικά των αμαρτωλών δάκρυα, βέβαια ο Θεός ήθελεν εξαλείψη πάλιν από προσώπου της γης όλον το ανάστη­μα της ανθρωπίνης φύσεως. 

Των ολίγων λοιπόν μετανοημένων α­μαρτωλών η παντελής αποχή της αμαρ­τίας και η θερμή μετάνοια και διάπυρος αυτών εξομολόγησις, και των ενάρετων και αγίων ανθρώπων αι καθημεριναί δεήσεις και πρεσβείαι, οπού κάμνουν προς τον Θεόν υπέρ πάσης της ανθρωπότητος. καταπραΰνουσι την κατά των αμαρτανόντων φοβεράν οργήν του Κυ­ρίου, και προσέχει τω κόσμω ως οικτίρμων και πολυέλεος με όμμα ιλαρόν τε και ήμερον, αποδίδωντας εν καιρώ τω προσήκοντι τους ετησίους όμβρους, των αέρων την ευκρασίαν, της γης την καρποφορίαν και τας λοιπάς άλλας απεί­ρους ευεργεσίας του, όσαι αφορώσι προς σύστασιν του κόσμου και διαμονήν όλης της ανθρωπότητος. 

Και τούτο το έλεος γίνεται μόνον εν­ταύθα, έως οπού ζη ο άνθρωπος. Μετά δε την εντεύθεν αυτού αποβίωσιν, αν εξήλθεν εκ του βίου αμετανόητος, τότε τον απαντά μία εκδοχή φοβέρας κρίσεως, διά να δώση φρικτήν απολογίαν δι' όσα έπραξεν, είτε αγαθά, είτε φαύλα, έως και εις τα παραμικρά κινήματα της διανοίας του. 

Ταύτα λοιπόν εννοούντες, αγαπητοί μου, ας φρίξωμεν, ας τρομάξωμεν. Και όταν πλησιάζωμεν εις το μυστήριον της ιεράς Εξομολογήσεως, ας μην είμεθα απρόσεκτοι και ακατάνυκτοι, αλλ' ας παριστάμεθα μετά πολλού φόβου και τρόμου ως ενώπιον του φοβερού εκείνου Βήματος. Διότι εκείνην την ώραν, οπού εξομολογούμεθα τας αμαρτίας μας, έχομεν όλον τον χορόν των ουρανίων Αγγέ­λων και αρχαγγελικών Δυνάμεων, οπού μας ακροάζονται. Έχομεν και αυτόν τον μέγαν και φοβερόν Θεόν και ποιητήν πάσης της κτίσεως, οπού προσέχει εις την εδικήν μας εξομολόγησιν. Και ει μεν γίνεται με αλήθειαν, με κατάνυξιν και με καρδίας θερμότητα, καταπαύει ο Θεός τον καθ' ημών θυμόν του και την δικαίαν του αγανάκτησιν, και μας προσέχει εις το εξής με όμμα ίλεον, παρέχωντάς μας αοράτως με του Πνευματικού το στόμα και την των αμαρτιών μας συγχώρησιν, και την θείαν του αρωγήν και βοήθειαν, εις το να μένωμεν του λοιπού από τας παγίδας του Διαβόλου και από τα πεπυρωμένα βέλη της αμαρτίας αβλαβείς και απλήγωτοι. 

Ειδέ και δεν γίνεται με τούτον τον τρόπον η εξομολόγησίς μας, αλλά μόνον απλώς και ως έτυχε κατά συνήθειαν, ουαί ημίν, και μυριάκις ουαί, και αλλοίμονον. Διότι ο Θεός τότε περισσότερον αγριούται εναντίον μας, και έτι μάλλον καθ' ημών εξάπτει την δικαίαν του αγα­νάκτησιν. Όθεν διά να μη πάθωμεν ένα τοιούτον, και αποκτήσωμεν τον Θεόν εχθρόν ημών και πολέμιον και κατά πολ­λά εναντίον μας ωπλισμένον και οργιζόμενον, ας κάμωμεν τελείαν αποχήν από τας αμαρτίας μας. Ας τας εξομολογηθώμεν με κατάνυξιν και. θερμότητα, διά να έχωμεν και τον Θεόν ίλεων, και διά να επιτύχωμεν και της ουρανίου αυτού και αϊδίου μακαριότητος, εν Χριστώ τω Θεώ ημών, ω η δόξα εις τους αιώνας. Αμήν.
 

ΤΡΟΠΑΡΙΟΝ ΚΕ' 

Ου δάκρυα,
ουδέ μετάνοιαν έχω,
ουδέ κατάνυξιν·
 αυτός μοι ταύτα Σωτήρ,
ως Θεός δώρησαι.
 

ΕΡΜΗΝΕΙΑ 

Καθώς ο ήλιος λάμπει και φωτίζει της οικουμένης τα πέρατα, τοιαύτης λογής και η χάρις του Θεού ως άλλος πολύφωτος ήλιος λάμπει και φωτίζει τας καρ­δίας εκείνων, οπού είναι κεκαθαρμένοι από τα πάθη ψυχής τε και σώματος. Και εις οποίαν καρδίαν λάμπει η θεία χάρις, από εκείνην ως από πηγήν τινά αναβρύουσι και τα πνευματικά δάκρυα, τα οποία είναι ένας φανερός και αισθητός καρπός του αγίου Πνεύματος. Και περί των τοιούτων δακρύων δεν λέγει ο συγ­γραφεύς του παρόντος τροπαρίου, αλλά περί των άλλων δακρύων της μετανοίας και κατανύξεως, από τα οποία γεν­νώνται εκείνα τα πνευματικά δάκρυα, οπού είναι χαράς αφάτου παραίτια, και ένα σημείον της αγάπης του Θεού ολοφάνερον. 

Όθεν και τα πρώτα και τα δεύτερα δάκρυα είναι δώρον του Πνεύματος, ωσάν οπού τα μεν της μετανοίας καθαίρουσιν την ψυχήν του μετανοούντος από παντός μολυσμού σαρκός τε και πνεύματος, τα δε της αγάπης του Θεού δάκρυα την καθιλαρύνουσι, και την ευφραίνουσι με τρόπον άρρητον τε και ανεκλάλητον. Είναι δε και δάκρυα φυσικά, με τα οποία κλαίομεν τους αποθαμένους μας, και τας συμφοράς, οπού μας επισυμβαίνουσι. Και όταν δεν ημπορούμεν να κλαύσωμεν τας αμαρτίας μας με δά­κρυα μετανοίας και κατανύξεως, πρέπει να μιμώμεθα εκείνους τους κηπουρούς, οπού εγκεντρίζουσι τα άγρια δένδρα εις ήμερα. Και ενθυμούμενοι τους αποθαμένους μας, να κλαίωμεν με φυσικά δά­κρυα· και ευθύς οπού αρχίσουν οι ο­φθαλμοί μας να σταλάζωσι δάκρυα, με­ταφέροντες την ενθύμησιν εκείνην εις τας αμαρτίας μας, να εγκεντρίζωμεν τα φυσικά εις τα της μετανοίας δάκρυα· και μετανοούντες, να δυνάμεθα να κλαίω­μεν και τας αμαρτίας μας με δάκρυα κα­τανύξεως, καθώς προλαβόντες εκλαίομεν τους νεκρούς μας με δάκρυα φύσεως. 

Αλλά τούτο, οπού σε συμβουλεύω, αγαπητέ, είναι μία εδική μας μέθοδος, και τα δάκρυα, οπού προέρχονται από την εδικήν μας μέθοδον και επίνοιαν, αγκαλά και ωφέλιμα, πλην είναι προσω­ρινά, και ολιγοχρόνια, και τρόπον τινά αθεμελίωτα, και καθώς γίνονται, ούτω πάλιν και απογίνονται· τα δε εκ του Θεού δάκρυα, ως θείον δώρον, είναι στε­ρεά και αβίαστα· και μόνον, οπού ενθυμηθώμεν τας αμαρτίας μας, παρευθύς αβιάστως και εν ευκολία κλαίομεν. Και όποιος έλαβε παρά Θεού τούτο το δώ­ρον των δακρύων της μετανοίας και κα­τανύξεως, πρέπει να το φυλάττη με όλην του την δύναμιν, διά να μη του το φθείρη ή η αμέλεια, ή η πολλή παρρησία, ή τα άκαιρα γέλοια, ή η κενοδοξία και η φθοροποιός οίησις. 

Αλλά διά να λάβωμεν τούτο το δώρον των δακρύων των πνευματικών, πρέπει πρώτον μεν, να εισφέρωμεν και ημείς τα εδικά μας· ήγουν τον τρόπον και την μέθοδον οπού είπομεν ανωτέρω· δεύτερον δε, να το ζητώμεν επιπόνως και παρά Θεού με συνεχή δέησιν. Διότι η εδική μας μέθοδος και επίνοια μόνη χωρίς του Θεού την χάριν δεν κατορθώνει τίποτε. «Χωρίς εμού ου δυνασθε» λέγει ο Κύριος, «ποιείν ουδέν» (Ιω. ιε' 5)· και πάλιν: «Αιτείτε, και δοθήσεται υμίν· ζητείτε, και ευρήσετε» (Ματθ. ζ' 7). Αλλα πρέπει να ηξεύρωμεν, ότι ο Θεός δια τo αυτεξούσιον, οπού μας εχάριαε, δεν μας σώζει χωρίς να του ζητώμεν επιπόνως την σωτηρίαν μας· ουδέ μας δίδει τα εδικά του χαρίσματα, αν πρώτον ημείς δεν του προσφέρωμεν τα εδικά μας θελήματα και κινήματα. «Προηγουμένων μεν γαρ των ημετέρων, έπονται και τα παρά του Θεού», λέγει ο θείος Χρυσόστομος, «μη προηγουμένων δε των ημετέρων, ουδέ τα παρά του Θεού έψεται. Η γαρ χάρις, καν χάρις η, τους εθέλοντας και εκζητούντας αυτήν σώζει». 

Θέλεις να λάβης το χάρισμα της θερ­μής κατανύξεως άνωθεν; Κατανύγου πρώτον εσύ με βιαίαν κατάνυξιν, και τό­τε θέλεις λάβει παρά Θεού και την αβίαστον και θερμήν κατάνυξιν. Θέλεις να λάβης το χάρισμα της μετανοίας; Μετα­νόει εσύ πρώτον με εξωτερικήν μετάνοιαν αναστέναζε με βίαν· ύπαγε σωματικώς εις τον πνευματικόν πατέρα σου, εξομολογού συνεχώς με τα χείλη τας αμαρ­τίας σου, και τότε θέλεις λάβει και της καρδίας την θερμήν και κατανυκτικήν μετάνοιαν. Θέλεις να λάβης το θεοδώρητον χάρισμα των δακρύων; Βιάζου εσύ πρώτον να κλαίης με φυσικά δάκρυα τας αμαρτίας σου, καθώς κλαίεις και εις τας συμφοράς σου, και εις των συγγενών σου τον θάνατον, και τότε θέλεις λάβει και το χάρισμα των πνευματικών δακρύ­ων, διά να κλαίης αβιάστως και ευκόλως με μόνην την ψιλήν των αμαρτιών σου ενθύμησιν. Το ίδιον μεταχειρίζου και εις τα άλλα πνευματικά χαρίσματα· ήγουν δίδε εσύ πρώτον εις τον Θεόν τα σωμα­τικά και επίπονα, και τότε θέλει σου δώ­σει και ο Θεός τα πνευματικά και ακοπίαστα· δίδε εις τον Θεόν σωματικήν προσευχήν και ψαλμωδίαν, διά να σου δώση και ο Θεός πνευματικήν και ακο­πίαστον προσευχήν και ψαλμωδίαν, οπού να προσεύχεσαι με χαράν και κα­τάνυξιν, και να ψάλλης με πνευματικήν ευφροσύνην και αγαλλίασιν. Ομοίως δίδε ελεημοσύνην βιαζόμενος, διά να λάβης χάρισμα αβίαστου ευσπλαγχνίας και ελεημονητικής διαθέσεως· δίδε τα σωματικά, διά να λαμβάνης ως μισθόν τα πνευματικά· δίδε τα εδικά σου, διά να σου δίδη και ο Θεός τα εδικά του. «Προηγουμένων μεν γαρ των ημετέρων, έπονται και τα παρά. του Θεού, μη προηγουμένων δε των ημετέρων, ουδέ τα παρά του Θεού έψεται. Η γαρ χάρις, καν χάρις η, τους εθέλοντας και εκζητούντας αυτήν σώζει». Ης και τύχοιμεν εν Χριστώ τω Θεώ ημών· αυτώ η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
 

ΤΡΟΠΑΡΙΟΝ Ι’ 

Γνώτε και ίδετε,
ότι εγώ ειμι Θεός,
ο ερευνών καρδίας
και κολάζων εννοίας,
ελέγχων πράξεις
και φλογίζων αμαρτίας,
και κρίνων ορφανόν
και ταπεινόν και πτωχόν.