Κατήχηση: Ταπείνωση και ταπεινολογία

Τι είναι ταπείνωση: παραδείγματα από τα παιδιά

Μία αίσθηση για την ταπείνωση και την αξία της μπορούμε να τη λάβουμε μέσα από το Ευαγγέλιο και την Αγία Γραφή γενικότερα.

Ο ίδιος ο Χριστός είπε στη διδασκαλία του (Μτθ ια, 28) «Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς. Ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾿ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν· ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν.»

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Ελάτε σε εμένα όσοι είστε φορτωμένοι με αμαρτίες και βάσανα της ζωής και κοπιάζετε για αυτά, πάρτε επάνω σας το ζυγό μου, και διδαχθείτε από το παράδειγμα της ζωής μου, δηλαδή ότι είναι πράος και ταπεινός, «καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν· ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν». Αυτό σημαίνει ότι με την ταπεινοφροσύνη οι ψυχές βρίσκουν ανάπαυση και εξηγεί ότι είναι χρήσιμος αυτός ο τρόπος ζωής και το φορτίο που θα φορτωθεί ο άνθρωπος, δηλαδή οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει όποιος προσπαθεί να είναι ταπεινός, είναι ελαφρύ, γιατί μας βοηθάει ο Χριστός να το σηκώσουμε.

Σε ένα άλλο σημείο στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου (Μτθ κ, 25-28) λέει «οἴδατε ὅτι οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν. Οὐχ οὕτως ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾿ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι, ἔσται ὑμῶν διάκονος, καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος, ἔσται ὑμῶν δοῦλος· ὥσπερ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν». Απευθύνεται στους μαθητές του και κατ’ επέκταση σε όλους τους χριστιανούς και λέει ότι δεν πρέπει να είναι όπως ο υπόλοιπος κόσμος που όποιος είναι ισχυρός κατακυριεύει και ασκεί εξουσία στους υπόλοιπους ανθρώπους. Όποιος από τους χριστιανούς θέλει να γίνει μεγάλος ή πρώτος στην εκκλησία και στη συνέχεια στη Βασιλεία του Θεού, θα πρέπει να είναι διάκονος των υπολοίπων, να τους διακονεί, δηλαδή να τους υπηρετεί, να είναι δούλος τους. Και αντίστοιχα με το προηγούμενο κομμάτι λέει στη συνέχεια ότι πρέπει να γίνουν όπως ο Υιός του Ανθρώπου, δηλαδή όπως είναι ο ίδιος ο Χριστός, όπως συχνά αναφέρεται στο πρόσωπό Του, που παρά το ότι ήταν Θεός, δεν ήρθε στη γη για να διακονηθεί από τους ανθρώπους αλλά να υπηρετήσει το ανθρώπινο γένος μέσω της διδασκαλίας και της σταυρικής θυσίας, δείχνοντας έτσι το παράδειγμα της ταπείνωσης.

Πού αλλού αναφέρει τα ίδια πράγματα: στον Ιερό Νιπτήρα, δηλαδή πριν το Μυστικό Δείπνο που έπλυνε τα πόδια των μαθητών του και τους είπε: «ὑμεῖς φωνεῖτέ με, ὁ Διδάσκαλος καὶ ὁ Κύριος, καὶ καλῶς λέγετε· εἰμὶ γάρ. Εἰ οὖν ἐγὼ ἔνιψα ὑμῶν τοὺς πόδας, ὁ Κύριος καὶ ὁ Διδάσκαλος, καὶ ὑμεῖς ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς πόδας. ῾Υπόδειγμα γὰρ δέδωκα ὑμῖν, ἵνα καθὼς ἐγὼ ἐποίησα ὑμῖν, καὶ ὑμεῖς ποιῆτε· ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐκ ἔστι δοῦλος μείζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ, οὐδὲ ἀπόστολος μείζων τοῦ πέμψαντος αὐτόν. Εἰ ταῦτα οἴδατε, μακάριοί ἐστε ἐὰν ποιῆτε αὐτά.»

Λέτε ότι είμαι ο διδάσκαλός σας και ο Κύριός σας και σωστά το λέτε. Και όπως σας έπλυνα τα πόδια, ο Κύριος και Διδάσκαλός σας, και εσείς οφείλετε να κάνετε το ίδιο. Σας έδωσα παράδειγμα και όπως σας έκανα να κάνετε και εσείς στους άλλους, γιατί δεν υπάρχει δούλος που να είναι σπουδαιότερος από τον Κύριό του ούτε απεσταλμένος σπουδαιότερος αυτού που τον απέστειλε. Και αφού τα γνωρίζετε αυτά είστε μακάριοι, δηλαδή ευλογημένοι, εάν τα εφαρμόζετε.

Αυτά τα σημεία των Ευαγγελίων δείχνουν ότι ο ίδιος ο Χριστός ήταν ταπεινός στη ζωή Του και αυτό το παράδειγμα μας προτρέπει να ακολουθήσουμε. Και βέβαια το έσχατο σημείο της ταπείνωσης ήταν η σταυρική θυσία, που αναφέρεται από την εκκλησία μας ως η Άκρα Ταπείνωση, καθώς παρά το ότι ήταν ο ίδιος ο Θεός και δημιουργός του ανθρώπου, δέχτηκε όχι μόνο να λάβει την ανθρώπινη υπόσταση με όλες τις σωματικές αδυναμίες που έχει, αλλά να εξευτελιστεί και να βασανιστεί από το ίδιο του το πλάσμα και τελικά να πεθάνει επώδυνα με τον ποιο ταπεινωτικό θάνατο για την εποχή εκείνη, προκειμένου να μας δώσει τη σωτηρία.

Τι είναι και πως κατακτάται η ταπείνωση;

Την Ταπείνωση τη βλέπουμε στην παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου. Ο Φαρισαίος υπερηφανευόταν για τις αρετές του, παρά το γεγονός ότι παραδεχόταν ότι και αυτές είναι δωρεές του Θεού, όμως δεν έβλεπε τη αμαρτωλότητά του. Αντίθετα ο τελώνης ήταν γνώστης της αμαρτίας και ζητούσε συγχώρεση από το Θεό με συντριβή.

Ο Άγιος Ιωάννης ο συγγραφές της Κλίμακας αναφέρει ότι η ταπείνωση είναι βίωμα και δεν περιγράφεται, «είναι ανώνυμος χάρις της ψυχής, η οποία μπορεί να ονομαστεί μόνο από όσους την εδοκίμασαν εκ πείρας. Είναι ανέκφραστος πλούτος, δώρο Θεού». Και σε άλλο σημείο αναφέρει «Όσο δε εν τω μεταξύ προχωρεί κατά την πνευματική ηλικία μέσα στην ψυχή, η βασίλισσα αυτή των αρετών, κάθε καλό που εκτελούμε το θεωρούμε μηδέν. Κυρίως δε συλλογιζόμαστε ότι κάθε μέρα που περνά αυξάνει το φορτίο των αμαρτιών μας εξ αιτίας κρυφών και ασυναίσθητων αμαρτιών και αμελειών, που σκορπίζουν τον πλούτο της ψυχής». Δηλαδή η ταπείνωση μας δίνει μεγαλύτερη μετάνοια και γνώση της αμαρτωλότητάς μας.

Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι η ταπείνωση είναι η αναγνώριση της αμαρτωλής κατάστασής μας και να αισθανόμαστε ότι όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, τη φυλή, την κοινωνική ή οικονομική τους κατάσταση, είναι πνευματικά ανώτεροι από εμάς και να δεχόμαστε ότι προκύπτει στη ζωή. Ακόμα και όταν έχουμε κάποιο χάρισμα ή βρισκόμαστε σε πλεονεκτική θέση έναντι κάποιων άλλων, πρέπει να σκεφτόμαστε ότι όσα μας έχει χαρίσει ο Θεός δεν είναι δικά μας, όπως πιθανόν οι σπουδές μας. Δηλαδή στην περίπτωσή σας, αν κάποιος είναι καλός μαθητής δεν πρέπει να σκέφτεται ότι είναι καλός επειδή διαβάζει πολύ, αλλά πρέπει να ευχαριστεί το Θεό που τον βοηθάει και του χαρίζει ό,τι έχει (μεγαλύτερη ευφυΐα, βοήθεια από οικογένεια). Και αυτό για κάθε καλό στη ζωή μας.

Ποιο είναι το όφελος της ταπείνωσης.

Στην Αγία Γραφή αναφέρεται ότι ο Θεός αντιτάσσεται στους υπερήφανους. Αυτό καταλαβαίνουμε πόσο σοβαρό είναι γιατί θα ήμασταν χαμένοι και ανίσχυροι χωρίς τη χάρη του Θεού.

Πάλι από το Ευαγγέλιο (Μτθ θ, 12) στο σημείο που περιγράφεται η κλήση του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Ματθαίου, αναφέρεται ότι ο Ματθαίος, μετά την κλήση που δέχτηκε από το Χριστό, τον κάλεσε μαζί με τους υπόλοιπους μαθητές του στο σπίτι του όπου βρέθηκαν πολλοί τελώνες και αμαρτωλοί άνθρωποι. Τότε ο Φαρισαίοι κακολόγησαν τον Χριστό λέγοντας ότι συναναστρέφεται με αμαρτωλούς ανθρώπους και τους απάντησε ότι δεν έχουν την ανάγκη του γιατρού οι υγιείς αλλά οι άρρωστοι και ότι δεν ήρθε για να καλέσει σε μετάνοια τους δίκαιους αλλά τους αμαρτωλούς.

Σε αυτό το σημείο τι εννοεί; Όσοι αισθάνονται δικαιωμένοι έναντι του Θεού, δηλαδή ότι είναι ενάρετοι άνθρωποι, τότε ο Χριστός δεν τους συναναστρέφεται γιατί θεωρούν ότι δεν τον έχουν ανάγκη. Όσοι είναι ταπεινοί και αισθάνονται την αμαρτωλότητά τους, ο Θεός τους ελεεί.

Ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει ότι όταν συμβεί ο αμαρτωλός να έχει την ταπεινοφροσύνη, είναι δυνατόν αν οδηγηθεί δια αυτής στη μετάνοια και επιτέλεση καλών έργων τόσο ώστε να ξεπεράσει και τον δίκαιο άνθρωπο, όταν ο τελευταίος έχει αλαζονεία.

Ο γέροντας Παΐσιος αναφέρει: μακάριοι είναι εκείνοι οι άνθρωποι που κατόρθωσαν να μιμηθούν την ταπεινή γη, η οποία, ενώ πατιέται από όλους, όμως όλους τους σηκώνει με την αγάπη της και τους τρέφει σαν καλή μάνα, η οποία έδωσε και το υλικό για τη σάρκα μας στην πλάση. Δέχεται επίσης με χαρά και ότι της πετάμε, από καλούς καρπούς μέχρι ακάθαρτα σκουπίδια, τα οποία τα επεξεργάζεται αθόρυβα σε βιταμίνες και τις προσφέρει πλουσιοπάροχα με τους καρπούς της αδιακρίτως σε καλούς και κακούς ανθρώπους. Ο ταπεινός άνθρωπος, όπως φαίνεται είναι ο δυνατότερος του κόσμου, διότι και νικάει, αλλά και σηκώνει πολλά ξένα βάρη με ελαφριά τη συνείδησή του. Ενώ ζει περιφρονημένος και αδικημένος για τα ξένα σφάλματα που οικειοποιείται από αγάπη, εσωτερικά όμως νοιώθει τη μεγαλύτερη χαρά του κόσμου, γιατί είναι πια περιφρονημένος από αυτόν ο μάταιος τούτος κόσμος.

Ταπεινολογία

Τι είναι; Είναι κάτι καλό για τη ζωή μας;

Είναι η κατάσταση των χριστιανών που μιλούν για ταπείνωση, την περιγράφουν με ωραία λόγια, λένε ότι έχουν πολλή από αυτή, κλαίνε για την αμαρτωλότητά τους, αλλά δεν έχουν στην ουσία τίποτα από όλα αυτά. Ο πραγματικά ταπεινός δεν σκέφτεται ούτε λέει ότι είναι ο τελευταίος όλων των ανθρώπων αλλά το βιώνει και το κάνει πράξη στη ζωή του, με το να δέχεται τις προσβολές και τις αδικίες. Στην ταπεινολογία σκεφτόμαστε ότι είναι καλό να είμαστε ταπεινοί και το πιστεύουμε ότι είμαστε ταπεινοί. Όμως αυτό από μόνο του δημιουργεί υπερηφάνεια. (ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ – σχολείο, βαθμοί)

Λέει χαρακτηριστικά ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Ο λόγος για τον οποίο είσαι ταπεινός είναι να απαλλαγείς από την αλαζονεία. Αν λοιπόν δια της ταπεινοφροσύνης περιπέσεις στην υπερηφάνεια, είναι προτιμότερο να μην είσαι ταπεινός.

Ο γέροντας Παΐσιος αναφέρει: εκείνος που ζητάει ταπείνωση από το Θεό, αλλά δεν δέχεται τον άνθρωπο που του στέλνει ο Θεός για να τον ταπεινώσει, δεν ξέρει τι ζητάει, διότι οι αρετές δεν αγοράζονται όπως τα ψώνια στον μπακάλη, αλλά μας στέλνει ο Θεός ανθρώπους να δοκιμαστούμε, να εργαστούμε, να την αποκτήσουμε και να στεφανωθούμε.

Πηγή: (Επιμέλεια: Γραφείο Νεότητας ΙΜΜΛ)