Η τριαδική ενότητα

Η τριαδική ενότητα και η ενότητα των πιστών κατά το Μ. Αθανάσιο

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ι. ΤΣΕΛΕΓΓΙΔΗ Καθηγητού Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Το πρότυπο για την πραγμάτωση της εκκλησιολογικής ενότητας των πιστών αποτελεί η ενότητα του Τριαδικού Θεού.

Οι θεολογικές προϋποθέσεις για την αναφορά των πιστών στην τριαδική ενότητα βρίσκονται στην ίδρυση και σύσταση της Εκκλησίας, ως σώματος Χριστού, στο οποίο αρμόζονται οι πιστοί ως οργανικά μέλη του. Έτσι η ενότητα της Εκκλησίας δεν αποτελεί μια αυτονομημένη και αφηρημένη δογματική αλήθεια, ανεξάρτητη από τη ζωή της, αλλά εκφράζει την αυτοσυνειδησία και την εμπειρία της. Το σώμα της Εκκλησίας γίνεται ο χαρισματικός χώρος, όπου συγκροτείται, βιώνεται και φανερώνεται η ενότητα των πιστών ως εικόνα της τριαδικής ενότητας. Η ενότητα αυτή αποτελεί καρπό μεθέξεως των πιστών στη χάρη του Τριαδικού Θεού και συνιστά έκφραση του ήθους της ενιαίας καθολικής Εκκλησίας, ως αδιάσπαστης ενότητας και ιδεώδους κοινωνίας προσώπων.

Στα πλαίσια του άρθρου αυτού γίνεται προσπάθεια για παρουσίαση της σχέσεως ανάμεσα στην τριαδική ενότητα και την ενότητα των πιστών, όπως αυτή βιώνεται μέσα στην εκκλησία και εκφράζεται από το Μ. Αθανάσιο.

ΠΑΝΤΟΤΕ ΧΑΙΡΕΤΕ, ΑΔΙΑΛΛΕΙΠΤΩΣ ΠΡΟΣΕΥΧΕΣΘΕ, ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ΑΠΕΧΕΣΘΕ..

Ο Αγιος Γρηγόριος Παλαμάς διασώζει τον άνθρωπο...

  
                                                                


Η εκκλησία μας γιορτάζει τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά την δεύτερη Κυριακή των νηστειών και αυτό δεν είναι καθόλου  τυχαίο.  Η Μ. Τεσσαρακοστή το  Άγιο Πάθος και η Ανάσταση δείχνουν μια πορεία απ' την οποία πρέπει να περάσουμε κι εμείς για να βιώσουμε και να γίνουμε μέτοχοι αυτών των μεγάλων γεγονότων. Αυτή η πορεία απαιτεί εκτός από ορθοπραξία και ορθή πίστη, κι αν υπάρχει κάποιος που υπερασπίστηκε τα Ορθόδοξα Δόγματα από επικίνδυνες κακοδοξίες αυτός ήταν ο άγιος Γρηγόριος o Παλαμάς.  Αυτά δεν είναι θεωρίες δίχως νόημα για τον σημερινό άνθρωπο, όπως νομίζουν ακόμη και οι «πιστοί».  Ο άγιος Γρηγόριος για άλλη μια φορά υποστήριξε την ακεραιότητα του ανθρώπου.  Έδειξε  πως ο άνθρωπος δεν είναι μόνο μια λογική μηχανή, αλλά κάτι παραπάνω απ' αυτό, έχει «Λόγο», συναίσθημα και μια  «βαθιά καρδιά».  Έτσι ο άνθρωπος όταν θέλει να κινηθεί προς κάποια γνώση του κόσμου, του άλλου ανθρώπου, ή και του Θείου Είναι, πρέπει να το κάνει ως «όλον», με όλα τα παραπάνω και όχι μόνο με τη λογική.  Μάλιστα μας λέει ο άγιος Γρηγόριος,  ο άνθρωπος, όλα τα παραπάνω μπορεί να τα κάνει κατάλληλα να μπορούν να αντιληφθούν πολλά περισσότερα απ' τη λογική.  Δηλαδή όλα αυτά είναι «όργανα γνώσεως»  που με την αγάπη δίνουν την δυνατότητα  αντίληψης μιας άλλης πραγματικότητας, αλλά και του κόσμου μας.   Τότε η γνώση δια της αγάπης και της «καθαρής καρδιάς» γίνεται μετοχή με το αγαπώμενο πρόσωπο, τον διπλανό μας και το Θεό.  Εδώ η γνώση υπερβαίνει τη λογική, παύει να είναι υπόθεση αποδείξεων και γίνεται γεγονός αγάπης, κάτι που λείπει απ' τον σημερινό άνθρωπο με εμφανή τα αποτελέσματα.  Δυστυχώς ο σημερινός άνθρωπος με τη λογική του κατάφερε να ακρωτηριάσει τον ίδιο τον εαυτό του.   Αλλά ας δούμε αναλυτικότερα.



  Ο  Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διέσωσε για άλλη μια φορά στην Ιστορία του εκκλησιαστικού γεγονότος το ανθρώπινο πρόσωπο και τις δυνατότητες της ανθρωπίνης φύσεως που ο Βαρλαάμ εκολόβωσε.  Όρισε το ανθρώπινο πρόσωπο στις πραγματικές του διαστάσεις και μας μετέφερε τα μέτρα στα οποία μπορεί να φτάσει, μέτρα που μετά την ενανθρώπιση του Θεού Λόγου, από ανθρώπινα, γίνονται Θεανθρώπινα. Ο άνθρωπος για τον Γρηγόριο είναι ένα σύνολο ενεργειών και η γνώση είναι η συντονισμένη προσπάθεια όλων αυτών των ενεργειών και όχι μέρος αυτών, όπως το λογικό.
Ο Βαρλαάμ περιόρισε  την εμπειρία και τη γνώση σε ότι μπορεί να γίνει γνωστό δια των αισθήσεων, δια της λογικής.  Έτσι ακόμη και τις εμπειρίες του ακτίστου φωτός που είχαν οι ορθόδοξοι ασκητές τις ερμήνευσε ως γεγονότα ενδοκοσμικά, φυσικά.  Ο Βαρλαάμ παραβλέποντας την πραγματική σύζευξη των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Χριστού, δεν μπορούσε να εννοήσει με τη λογική τη μετοχή του ανθρώπου στις άκτιστες Θείες ενέργειες.   Έτσι συνέχεε την εμπειρία του ακτίστου φωτός των αγίων ασκητών, με κάποιες εκστατικές εμπειρίες που είχαν οι πιστοί των διαφόρων θρησκειών ή ακόμη οι διαλογιστές και οι νεοπλατωνικοί.  Επιχειρηματολογούσε πάνω στο χωρίο του Ιωάνου:  «Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε»,  για να αποδείξει ότι το φως που έβλεπαν οι ασκητές ήταν κτιστό.
Ο Παλαμάς όμως έδειξε ότι το κτιστό,  «ο άνθρωπος»,  μπορεί να ενωθεί με τον άκτιστο Θεό, αρκεί να απαρνηθεί την εγωϊστική αυτονομημένη φύση του και έτσι μη αμαρτάνοντας,και αποκαθαίροντας τα όργανα της γνώσεως, την  «βαθεία καρδία»,και το νού του, είναι έτοιμος πλέον να γνωρισθεί από τον Θεό.  Ο Θεός γνωρίζεται από τον άνθρωπο αφού πρώτος Εκείνος γνωρίσει το δημιούργημά του.   Έτσι ορίζεται η νέα Ορθόδοξη ανθρωπολογία.  Κατ' αυτόν τον τρόπο γίνεται σαφές πως η θεογνωσία δεν είναι ανθρώπινο κατόρθωμα, αλλά θείο χάρισμα όπως διδάσκει η πατερική εμπειρία. Ο Θεός παύει να είναι ένα εξωτερικό, μακρινό ον και γίνεται «εγγύς», κατοικεί στην καθαρή καρδιά του ανθρώπου, διότι:   «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία ότι αυτοί τον Θεόν όψωνται»  και   «ο Θεός εντός ημών εστί».   Έτσι ο άνθρωπος μεγαλύνεται, γίνεται κάτι πολύ μεγάλο απ' ότι τον θέλει ο Βαρλαάμ, μπορεί να γνωρίσει το Δημιουργό, να ενωθεί μαζί Του, να γίνει «θεάνθρωπος», να  ομοιάσει στον Χριστό.


                                                                        
Ο Χριστός ενώνεται με όλες τις λειτουργίες του ανθρώπου και Χριστοποιεί τα μέλη και το νου του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο που η εκκλησία μας τιμά τόσο πολύ τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.   Ήταν αυτός που έβαλε τις θεολογικές βάσεις ενός Θεοκεντρικού ανθρωπισμού, διέσωσε την εικόνα του Θεού στην ανθρώπινη φύση και την προοπτική της Θεώσεως του ανθρώπου.  Θα πρέπει να τονισθεί πως ο άγιος Γρηγόριος από μια μερίδα σύγχρονων Θεολόγων έχει γίνει ο Θεολόγος των Θείων Ενεργειών, επειδή ο άγιος είχε αναγκαστεί να αναπτύξει αυτή τη Θεολογία για να αντιμετωπίσει τον Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο, αυτό όμως δεν σημαίνει πως ο Γρηγόριος είχε παραθεωρήσει το πρόσωπο του Χριστού. Ο Χριστός ήταν το κέντρο της ζωής του και την Θεολογία των Ακτίστων Ενεργειών την ανέπτυξε από ανάγκη.
Χρόνης Μούτσης

Ο ΘΕΟΣ ΩΣ ΜΥΣΤΗΡΙΟ. ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΘΕΟΥ. ΓΝΟΦΟΣ ΚΑΙ ΦΩΣὑπό π. Νικηφόρου Νάσσου

 

Εἶναι γεγονός, ὅτι κατά τούς πνευματοφόρους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἀλήθεια περί τοῦ Θεοῦ εἶναι γιά τόν ἄνθρωπο ἐμφανῶς δυσπρόσιτη καί δυσκατανόητη, καθώς ἀνέρχεται τά πνευματικά στάδια τῆς θεογνωσίας.

Πῶς μπορεῖ, ἀλήθεια, ὁ φθαρτός καί χοϊκός ἄνθρωπος, ὁ κτιστός καί πεπερασμένος, νά ἐκφρασθεῖ ἀρκούντως γιά τόν Ἄκτιστο καί Ἄπειρο Θεό; Προσφυῶς ἔχει γραφεῖ ὅτι «τό θεῖο εἶναι ἀκατονόμαστο. Τά κατηγορούμενα πού ἀποδίδονται στόν Θεό, ὅπως, ἀσώματος, ἀγέννητος, ἄναρχος, ἄφθαρτος, δηλώνουν τί δέν εἶναι ὁ Θεός καί ὄχι τί εἶναι».1

Τά ὅσα παρακάτω θά διατυπωθοῦν, ἀπαιτοῦν ἰδιαίτερη προσοχή, διότι εἶναι πράγματα ὑψηλά καί προσεγγίζονται «ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί», μέ νοῦ «ὑψηλό» καί διαυγῆ, μέ διάθεση πνευματική, μέ καρδιά φλεγόμενη ἀπό τό ἄυλον πῦρ. Γιατί ὁ Θεός δέν εἶναι γνώση κοσμική, ἀλλά ἐμπειρία πνευματική, γνώση ἄλλου εἶδους, μυστική. Δέν κατακτᾶται διανοητικά, ἀλλά φανερώνεται ἐσωτερικά καί μέ ἁγιοπνευματικό φωτισμό. Δέν ἀποτελεῖ προϊόν τῆς λογικῆς, ἀλλά συνιστᾶ ἀποκάλυψη καθαρῆς καρδιᾶς καί κρατεῖται ἔνδοθεν μυστικά.

Τί γνωρίζουμε ὅμως καί τί ἀγνοοῦμε ἀπό τόν Θεό; Πῶς ὑπάρχει ὁ Θεός; Σέ τί συνίσταται τό μυστήριό Του; Τί εἶναι τό ἄκτιστο φῶς τοῦ Θεοῦ; Τί καλεῖται γνόφος καί πῶς ἑρμηνεύεται θεολογικά; Σέ ὅλα αὐτά θά καταθέσουμε τήν Πατερική μαρτυρία, ὥστε νά γίνει καταληπτός αὐτός ὁ ἀστείρευτος καί ἀναφαίρετος πνευματικός πλοῦτος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.

Ἀρχικά θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι γιά τόν Θεό κάνουμε λόγο καί καταφατικά καί ἀποφατικά. Τονίζουμε δηλαδή τί εἶναι, ἀλλά καί τί δέν εἶναι ὁ Θεός. Ὑπάρχουν δύο ὁδοί. Ἡ καταφατική λεγομένη ὁδός, ἤ καταφατική θεολογία, ἀναφέρεται στήν προσιτή, καταληπτή καί γνωστή ὄψη τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀποφατική ὁδός, ἤ ἀποφατική θεολογία, ἀναφέρεται στήν ἀπρόσιτη, ἀκατάληπτη καί ἄγνωστη ὄψη Του. Καί ἔχει παρατηρηθεῖ ὀρθά, πώς ἡ ἀνάπτυξη τῶν δύο αὐτών θεολογικῶν ὁδῶν συνδέεται στενά μέ τήν ἀκμή τῆς πατερικῆς θεολογίας καί χαρακτηρίζει σχεδόν ὅλους τούς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Μάλιστα, «καμμία διαλεκτική ἀντίθεση δέν εἶναι νοητή μεταξύ καταφατικῆς καί ἀποφατικής θεολογίας, ὑπάρχει, μεταξύ τους καί μιά ἄρρηκτη καί λειτουργική ἑνότητα. Ποτέ μέσα στήν ὀρθόδοξη παράδοση δέν γίνεται χρήση τῆς μιᾶς αὐτόνομα καί ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἄλλη»2. Ὁ δέ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, θεωρεί ὅτι ὁ καταλληλότερος τρόπος γιά τήν ἀπόδοση τῶν διαφόρων ὀνομάτων στό Θεό δέν εἶναι ἡ αὐτόνομη καταφατική ἤ ἀποφατική θεώρηση τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἡ λειτουργική συνάφεια καί ταυτόχρονη χρήση τῆς καταφατικής καί τῆς ἀποφατικής θεολογίας. Αὐτήν ὁ ἅγιος χαρακτηρίζει ὡς «γλυκυτάτη…ἐξ ἀμφοῖν συνάφεια».3

Είναι οι πατέρες της Εκκλησίας θεόπνευστοι; Τού Νίκου Ι. Νικολαϊδη

Πηγή: Νίκου Ι. Νικολαϊδη «Θέματα Πατερικής Θεολογίας» Θεσσαλονίκη 2009. σελ. 65-68.

Ποτέ οι πατέρες της Εκκλησίας δε θεωρούνται θεόπνευστοι, με την ειδική έννοια του όρου. Στις ιδιαίτερες περιπτώσεις θεοπνευστίας, όπου "υπό Πνεύματος Αγίου φερόμενοι ελάλησαν [Άγιοι] από Θεού άνθρωποι", αυτοί είναι οι ιεροί συγγραφείς των κειμένων της Αγίας Γραφής ή, ειδικότερα, στη νέα οικονομία, αυτοί οι θεόπνευστοι άνθρωποι παρέδωσαν τις θείες αλήθειες μέσα στην Εκκλησία. Αναμφίβολα οι Απόστολοι, είτε παρέδιδαν προφορικά δια ζώσης τη θεία αποκάλυψη είτε "δι’ επιστολών", ενεργούσαν κατ' έμπνευση του Αγίου Πνεύματος.

«Ου γαρ θελήματι ανθρώπου ηνέχθη ποτέ προφητεία, αλλ’ υπό Πνεύματος Αγίου φερόμενοι ελάλησαν [Άγιοι] από Θεού άνθρωποι»¹⁰¹.

«Ημείς δε ου το πνεύμα του κόσμου ελάβομεν, αλλά το Πνεύμα το εκ του Θεού, ίνα είδωμεν τα υπό του Θεού χαρισθέντα ημίν· ά και λαλούμεν ουκ εν διδακτοίς ανθρωπίνης σοφίας λόγοις, αλλ’ εν διδακτοίς Πνεύματος [Άγιου], πνευματικοίς πνευματικά συγκρίνοντες»¹⁰².

Επομένως, το Πνεύμα το Άγιο, χωρίς να υπαγορεύει, επιστατούσε στην ορθή και κατ' έννοια κατανόηση, καταγραφή και παράδοση της θείας αποκάλυψης. Και, στην προκειμένη περίπτωση, ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος, μαζί με το φωτισμό του νου των ιερών συγγραφέων, απέβαινε και αποκαλυπτικός του θελήματος του Θεού και των του Θεού πραγμάτων για τον άνθρωπο. Έτσι, μαζί με τη θεοπνευστία, οι ιεροί συγγραφείς καθίσταντο αποδέκτες και διδάσκαλοι για πρώτη και μοναδική περίπτωση της ροής των θείων αληθειών.

Στους πατέρες, αντίθετα, δεν έχομε αποκάλυψη νέων αληθειών, ως συνέχεια της θείας αποκάλυψης. Ούτε έχομε και επιστασία του Αγίου Πνεύματος για καταγραφή των θείων αυτών πραγμάτων. Αλλά, λέγοντας ότι οι πατέρες είναι θεόπνευστοι, εννοούμε στην εκκλησιαστική γλώσσα και θεολογία, ότι είναι μεστοί Πνεύματος Αγίου. Έχουν βιώσει, εν τη πράξει, τη ζωή και την εμπειρία της Εκκλησίας και ως γνώστες των θείων πραγμάτων, μπορούν να γίνουν ορθοί ερμηνευτές της ήδη αποκαλυμμένης θεόπνευστης παράδοσης.

Στο σημείο τούτο εύγλωττος και έντονα διαφωτιστικός αποβαίνει ο άγιος Eπιφάνιος, διερμηνεύοντας ότι, επειδή οι Άγιοι γίνονται κατοικητήριο του Αγίου Πνεύματος, γι’ αυτό και τους καταξιώνει ο Θεός Πατήρ να αποβαίνουν γνώστες του Υιού του και του Αγίου Πνεύματός του, στο μέτρο, του, κατά τα ανθρώπινα μέτρα, δυνατού. Τούτο δηλοποιεί ότι η του έργου του Υιού και του Αγίου Πνεύματος γνώση, περιέχει τη σύνολη οικονομία του Θεού στον κόσμο, της οποίας και μπορούν οι Άγιοι πατέρες να έχουν και την αληθινή αίσθηση και την αλάνθαστη οριοθέτηση ¹⁰³. Μέσα στο πλαίσιο τούτο εξηγείται πως οι πατέρες ομόφωνα συνεγείρονται στην αιρετική πρόκληση και με μια φωνή, χωρίς προσυνεννόηση, απορρίπτουν την κακοδοξία και διατυπώνουν την ορθόδοξη απάντηση, προσκομίζοντας, πολλές φορές, τα ίδια επιχειρήματα.

Φαρισαική δικαιοσύνη, ή τελωνικός στεναγμός ;Του Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Αγίου Βλασίου κκ ΙΕΡΟΘΕΟΥ

Ο Φαρισαίος με τον τρόπο που προσευχόταν έδειξε πώς ζούσε μια δαιμονιώδη πνευματικότητα, μια διεστραμμένη πνευματική κατάσταση, που ήταν αλύτρωτη. Ο Τελώνης με την προσευχή "ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ" (Λουκ. ιη’, 13) έδειξε την πνευματική του υγεία, γι’ αυτό "κατέβη δεδικαιωμένος" (Λουκ. ιη’, 14). Όσο κανείς επιδιώκει μόνος του να δικαιώση τον εαυτό του, τόσο και αποκόπτεται από την λύτρωση, ενώ όσο κανείς μαστιγώνει ανηλεώς τον εαυτό του, θεωρώντας τον ανάξιο του θείου ελέους, τόσο γίνεται δέκτης της θείας Χάριτος.

Πάντοτε η φαρισαϊκή δικαιοσύνη είναι έξω από την ατμόσφαιρα της θείας Χάριτος, γιατί είναι μια ευσεβιστική κατάσταση. Εδώ πρέπει να κάνουμε την διάκριση μεταξύ του ευσεβούς και του ευσεβιστού, γιατί η περίπτωση του Φαρισαίου και όλων των δια μέσου των αιώνων Φαρισαίων υπενθυμίζει τον ευσεβιστή.

Κατ’ αρχάς πρέπει να υπογραμμισθή ότι η ευσέβεια δεν είναι μια εξωτερική παρουσίαση, αλλά η ένωσή μας με το Χριστό και δι’ Αυτού με όλη την Παναγία Τριάδα. Ο Απόστολος Παύλος ταυτίζει το μυστήριο της ευσεβείας με την ενανθρώπηση του Χριστού. "Και ομολογουμένως μέγα εστί το της ευσεβείας μυστήριον, Θεός εφανερώθη εν σαρκί, εδικαιώθη εν Πνεύματι, ώφθη αγγέλοις, εκηρύχθη εν έθνεσιν, επιστεύθη εν κόσμω ανελήφθη εν δόξη" (Α' Τιμ. γ', 16)169.

Επομένως η ευσέβεια δεν είναι ανθρώπινη εκδήλωση και ενέργεια αλλά ενέργεια του Τριαδικού Θεού. Από την αρχή αυτή ξεκινώντας μπορούμε να πούμε ότι ο ευσεβιστής έχει μερικές επιφανειακές αρετές και κάνει μερικά εξωτερικά έργα "πρός το θεαθήναι τοις ανθρώποις". Οι αρετές του δεν είναι καρπός της εν Χριστώ ζωής, δεν γίνονται μέσα στο κλίμα της μετανοίας, αλλά είναι ανθρώπινα έργα που γίνονται στην προσπάθειά του να προβληθή. Αντίθετα τα έργα και οι αρετές του ευσεβούς είναι καρπός του Παναγίου Πνεύματος, αποτέλεσμα της ενώσεώς του με τον Χριστό. Δηλαδή οι αρετές έχουν ένα βαθύ θεολογικό νόημα. Δεν είναι ένας φυσικός τρόπος ζωής, ή μια συνήθεια, αλλά δώρα και χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, που δίνονται στον άνθρωπο εκείνο που με την εργασία των εντολών του Θεού υπέταξε το σώμα στην ψυχή και την ψυχή στον Θεό. Έτσι στον ευσεβιστή όλες οι πράξεις είναι ανθρώπινες, είναι πράξεις "τής αυτόνομης ηθικής δεοντολογίας", ενώ στον ευσεβή όλες οι πράξεις είναι θεανθρώπινες.

Ύστερα από αυτήν την διάκριση γίνεται αντιληπτό ότι τα έργα αυτά καθ’ εαυτά δεν δικαιώνουν τον άνθρωπο, γιατί "καλές πράξεις" μπορούν να κάνουν όλοι οι αιρετικοί και όλα τα ανθρώπινα αλύτρωτα συστήματα, χωρίς όμως να εξασφαλίζουν την σωτηρία. Όσες "καλές πράξεις" δεν γίνονται μέσα στο κλίμα της μετανοίας, αλλά με το πνεύμα της αυτοδικαιώσεως, χωρίζουν περισσότερο τον άνθρωπο από τον Θεό. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διδάσκει πώς "τού Θεού μη ενεργούντος εν ημίν πάν το παρ’ ημών γενώμενον αμαρτία". Μπορεί κάποιος να κάνη ελεημοσύνη, να εξασκή την εγκράτεια κλπ. αλλ’ επειδή δεν έχει το πνεύμα της ταπεινώσεως και δεν συνδέεται μυστηριακά με την Εκκλησία, είναι χωρισμένος από τον Θεό και συνεπώς όλη του η ζωή (έστω κι αν είναι εγκρατής) είναι αμαρτωλή.