Σε πολλούς θα υπάρχει τάση προς την ασκητική ζωή. Αυτοί που παλιά ήταν αμαρτωλοί και οινοπότες θα γεμίσουν τις εκκλησίες και θα αισθανθούν μεγάλη δίψα για την πνευματική ζωή. Πολλοί θα γίνουν μοναχοί. Θ’ ανοίξουν τα μοναστήρια και οι εκκλησίες θα είναι γεμάτες πιστούς. Το ότι σήμερα αμαρτάνουν πολύ, θα τους οδηγήσει σε πιο βαθιά μετάνοια.
Άγιος Σεραφείμ της Βίριτσα
Όταν αυτή γύρισε μετά τον πόλεμο στο Λένινγκραντ δεν μπόρεσε να βρει δουλειά. Δεν είχε ούτε σπίτι πού να μείνει, γιατί αυτό το σπίτι πού έμενε παλιά ήταν του άνδρα της. Κυριολεκτικά βρέθηκε στο δρόμο. Ήταν μέλος του κομουνιστικού κόμματος και απευθυνόταν σε διάφορους οργανισμούς αλλά κανείς πουθενά δεν την βοήθησε. Απελπίστηκε τόσο πολύ πού σκέφτηκε να αυτοκτονήσει.
Μία μέρα, ενώ περπατούσε στο δρόμο, συνάντησε μία φίλη της πού την είχε γνωρίσει τον καιρό του πολέμου. Εκείνη άρχισε να την ρωτά για την ζωή της και όταν έμαθε τα προβλήματά της της είπε, ότι στην Βίριτσα ζει ένας γέρος πού βοηθάει πολλούς ανθρώπους και προβλέπει το μέλλον.
Η γιατρός σκέφτηκε ότι πρόκειται για κάποιον μάγο και αποφάσισε να τον επισκεφτεί γιατί έτσι και αλλιώς δεν θα έχανε τίποτα. Στην Βίριτσα βρήκε το σπίτι του Γέροντα. Εκεί την ρώτησαν·
-Θέλετε να δείτε τον παππούλη;
Αυτή, όταν το άκουσε, εκνευρίστηκε πολύ·
-Ποιόν παππούλη; Τρελή είμαι να μπλέκομαι με παπάδες, και βγήκε έξω τρέχοντας.
Στο δρόμο παρέλυσαν τα πόδια της και δεν μπόρεσε να περπατήσει. Κάθησε στην άκρη του δρόμου και ξέσπασε σε κλάματα. Καταριόταν όλους και όλα, ακόμα και αυτή την φίλη της πού την έστειλε σ’ αυτόν τον παπά. Έβριζε αλλά δεν μπόρεσε να σηκωθεί και να σταθεί όρθια, τα πόδια δεν υπάκουαν.
Από το σπίτι του Γέροντα βγήκε μία γυναίκα και της είπε·
-Σας ζητάει ο γέροντας.
Αυτή αρνήθηκε κατηγορηματικά να μπει μέσα. Τότε η γυναίκα την πλησίασε, λέγοντας της ξανά·
-Το όνομά σας είναι Ν., είστε οφθαλμίατρος, μόλις γυρίσατε από τη Γερμανία, σας ζητάει ο Γέροντας.
Χωρίς να καταλάβει πώς η γυναίκα αυτή σηκώθηκε και σαν να την οδηγούσε κάποια δύναμη πήγε στο σπίτι του Γέροντα.
Όταν μπήκε μέσα στο κελί του είδε έναν γέρο μοναχό ξαπλωμένο πάνω στο κρεβάτι. Αυτός της είπε, ότι για όλα τα δεινά φταίει αυτή η ίδια, επειδή είχε σκοτώσει τα παιδιά της. Κατάλαβε η γυναίκα ότι ο γέροντας γνωρίζει όλη την ζωή της και έπεσε κλαίγοντας στα γόνατα μπροστά στο κρεβάτι του. Εκείνος αμέσως την παρηγόρησε λέγοντας·
-Πήγαινε στο Σμόλνι, θα σε διορίσουν υπεύθυνη σε μία κλινική της Πετεργκώφ και θα σου δώσουν και ένα δωμάτιο να μένεις. Μετά θα επιστρέψεις στο Λένινγκραντ και θα μένεις εκεί. Θα με επισκέπτεσαι εδώ και μετά θα επισκέπτεσαι και τον τάφο μου.
«Τί παραμύθια είναι αυτά πού λέει», -σκέφτηκε η Ν.
-Δεν λέω παραμύθια. Όλα αυτά πού λέω θα πραγματοποιηθούν, -είπε ο Γέροντας, απαντώντας στις σκέψεις της.
Πραγματικά πήγε στο Σμόλνι, όπου την διόρισαν στην κλινική της Πετεργκώφ και την έδωσαν δωμάτιο. Αργότερα γύρισε στο Λένινγκραντ. Έγινε πολύ πιστή, έφτασε σε βαθιά γεράματα και μέχρι το τέλος της ζωής της επισκεπτόταν τακτικά τον τάφο του Γέροντα στην Βίριτσα.
πηγή: Βίος – θαύματα – προφητείες του Αγίου Σεραφείμ της Βίριτσα – Νέου Αγίου της Ορθοδ. Ρωσικής Εκκλησίας 1866-1949), Εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη», έκδοση Α’ 2003
Ζούσε κάποτε στην Βίριτσα μία γυναίκα που λεγόταν Αλεξάνδρα. Στον Θεό δεν πίστευε. Ο άνδρας της δεν γύρισε από τον πόλεμο (τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο).
Τότε κάποιες γνωστές της της είπαν:
– Ζει εδώ ένας γέρος μοναχός (ο Ιερομόναχος Σεραφείμ, νυν άγιος) που προβλέπει το μέλλον, πήγαινε να τον ρωτήσεις. Μπορεί αυτός να σου πει τι έγινε με τον άνδρα σου.
Η Αλεξάνδρα πήγε στον πατέρα Σεραφείμ μαζί με την κόρη της οκτώ χρονών που ήταν κουφή. Περίμεναν πολλή ώρα. Η Αλεξάνδρα άρχισε να νευριάζει και ήθελε να φύγει. Τελικά μπήκε μέσα στο κελί του Γέροντα αλλά δεν τον ρώτησε τίποτα.
Ο Γέροντας την κοίταξε και της είπε·
– Πήγαινε.
Αλλά η κόρη της ήθελε να δει τον παππούλη από κοντά. Αυτός κάτι της έλεγε. Το κορίτσι δεν άκουγε τίποτα και προσπάθησε να του δείξει πως δεν τον άκουσε.
Ξαφνικά ο πατήρ Σεραφείμ άρχισε να κλαίει, μετά σήκωσε τα μάτια του και πολλή ώρα κοιτούσε προς τα πάνω. Το κορίτσι τον λυπήθηκε και πήγε κοντά σ’ αυτόν.
Ο Γέροντας πήρε από το τραπέζι μία καραμέλα και την έδωσε στο κορίτσι. Εκείνη του είπε φωναχτά·
– Ευχαριστώ!
Ο Γέροντας άρχισε πάλι να της μιλά και της είπε·
– Πήγαινε και πες· με συγχωρείτε που καθυστέρησα τον παππούλη.
Το κορίτσι όταν βγήκε μαζί με την μητέρα της από το κελί του Γέροντα είπε αυτά τα λόγια.
Αργότερα η Αλεξάνδρα διηγήθηκε· «Θεέ μου! Όταν άκουσα την κόρη μου να λέει αυτά τα λόγια έτρεξα πίσω στο κελί του Γέροντα και έπεσα κάτω στα πόδια του·
– Με συγχωρείτε παππούλη!
Αυτός μου είπε αυστηρά·
– Στον Θεό δεν πιστεύεις και σε μένα ήλθες, γιατί νόμιζες ότι είμαι κάποιος μάγος. Δεν ασχολούμαι με μαγεία αλλά προσεύχομαι. Βλέπεις ο Κύριος έκανε να γίνει η κόρη σου καλά. Μην το ξεχνάς.
Εγώ σε λίγο θα αναχωρήσω. Να έρχεσαι στον τάφο μου. Ήθελες να μάθεις για τον άνδρα σου – ζει αυτός και σε λίγο θα επιστρέψει αλλά δεν θα είσαι ευτυχισμένη μαζί του. Λίγο καιρό θα είναι μαζί σου, μετά θα σε αφήσει και θα πάει στην άλλη γυναίκα».
Πραγματικά μετά από λίγο γύρισε στο σπίτι ο άνδρας της αλλά η ζωή τους δεν πήγε καλά. Αυτός πήγαινε με άλλες γυναίκες και τελικά έφυγε από το σπίτι.
Η Αλεξάνδρα δεν πήγαινε ούτε στην εκκλησία ούτε στον τάφο του Γέροντα μέχρι που άρχισαν να πονάνε τα πόδια της και να μένει παράλυτη.
«Τότε θυμήθηκα αυτά που μου έλεγε ο πατήρ Σεραφείμ και άρχισα να κλαίω, – διηγείται η Αλεξάνδρα. Ο άνδρας με είχε αφήσει, τα δύο μεγάλα παιδιά σπούδαζαν στο πανεπιστήμιο και έμεναν στην φοιτητική εστία, η μικρότερη κόρη πήγαινε σχολείο και έμενε στο οίκοτροφείο.
Ιδιαίτερα οι νύχτες ήταν πάρα πολύ δύσκολες – στο σπίτι δεν υπάρχει κανείς, μόνο εγώ. Κάθομαι μόνη μου και κλαίω·
– Αχ παππούλη, θα πήγαινα τώρα στον τάφο σου αλλά δεν έχω πόδια.
Ξαφνικά βλέπω μπροστά μου τον πατέρα Σεραφείμ, δεν ξέρω αν ήταν όνειρο ή όχι. Μου έδωσε ένα κομμάτι ψωμί και μου είπε·
– Φάε να δυναμώσεις.
Άρχισα να τρώω αυτό το ψωμί. Όταν το έφαγα σχεδόν όλο και μου έμεινε μόνο ένα μικρό κομματάκι, ο Γέροντα μου είπε·
– Αύριο όταν θα σηκωθείς μην παρακαλάς κανέναν, γα τυλίξεις τα πόδια σου με κουβέρτα και να πας στον τάφο μου με τα χέρια αλλά μόνη σου! Πρώτη φορά με τα χέρια θα πας, στα γόνατα θα επιστρέψεις δεύτερη φορά στα γόνατα θα πας και με τα πόδια θα επιστρέψεις.
Δεν ξέρω αν τον είδα στο όνειρο αλλά το μικρό κομμάτι ψωμί έμεινε στο χέρι μου».
Την επόμενη μέρα η Αλεξάνδρα προσπάθησε να σηκωθεί από το κρεβάτι αλλά δεν μπόρεσε. Τότε έπεσε κάτω στο πάτωμα, τύλιξε τα πόδια της με κουβέρτα, πήρε μία καρέκλα και σπρώχνοντάς την μπροστά και ακουμπώντας πάνω σ’ αυτή βγήκε στο δρόμο.
Σερνόμενη κάτω μετά από πολλές ώρες έφτασε στον τάφο του πατρός Σεραφείμ. Στο σπίτι γύρισε στα γόνατα.
Και δεύτερη φορά όταν πήγε επέστρεψε στο σπίτι της με τα πόδια.
Απόσπασμα από το βιβλίο, ο «Νεοφανής άγιος της Ρωσικής Εκκλησίας Σεραφείμ της Βίριτσα, Βίος, θαύματα, προφητείες», των εκδόσεων Ορθόδοξος Κυψέλη.
«Τον καιρό του πολέμου ήμουν στο μέτωπο. Το 1944 τραυματίστηκα και με έστειλαν στο σπίτι. Από διάφορους ανθρώπους είχα ακούσει ότι στην Βίριτσα ζει ένας ιερεύς, ο πατήρ Σεραφείμ, πού έχει διορατικό χάρισμα και ότι σ· αύτον πηγαίνουν πολλοί άνθρωποι για να πάρουν την ευλογία του και να άκούσουν τις συμβουλές του. Είχα μία σοβαρή ερώτηση και ήθελα πολύ να πάω στον Γέροντα και να ακούσω τί θά μού πει, αλλά δεν μπόρεσα να βρω εύκαιρία. Μια φορά, ήταν Κυριακή, βρέθηκα κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό και πήγα να ρωτήσω τί ώρα ξεκινάει το τρένο για την Βίριτσα. Μού είπαν ότι ξεκινά σε ένα τέταρτο. Πήρα εισιτήριο και πήγα. Στο δρόμο άρχισαν αμφιβολίες» δύο ώρες δρόμο, το φουστάνι μου είναι πολύ έλαφρό – θά κρυώσω, και άν θά βρέξει, δεν είναι καθόλου σοβαρό αύτό πού κάνω!
Αποφάσισα όμως να συνεχίσω το δρόμο. Όταν έφτασα στην Βίριτσα συνάντησα έκεΐ μία παλιά μου φίλη πού είχα να την δώ δεκατέσσερα χρόνια. Αύτή χάρηκε πάρα πολύ όταν με είδε. Νοίκιαζε ένα έξοχικό σπίτι στή Βίριτσα και με κάλεσε να έλθω στο σπίτι της. Τής είπα»
-Έχω μία δουλειά έδώ. Θά πάω πρώτα να κάνω την δουλειά μου και μετά θά έλθω σε σένα.
Μού εΐπε ότι θά ετοιμάσει φαγητό και θά με περιμένει. Είπε επίσης ότι θά στείλει την κόρη της να με πάρει. Τότε εγώ σκέφτηκα» «Νά, ο Κύριος μού δίνει και σπίτι να διανυκτερεύσω και φαγητό να φάω».
Όταν έφτασα στο σπίτι του πατρός Σεραφείμ, τον περίμεναν περίπου τριάντα άτομα. Πρώτα ο Γέροντας δεχόταν τους ιερείς και μετά ήλθε η σειρά μας. Ο Γέροντας δεν αισθανόταν καλά εκείνη την ήμερα γι· αυτό η αδελφή Σεραφείμα μας είπε να γράψουμε τις ερωτήσεις μας σε χαρτάκια και εκείνη θά τα πάει στον Γέροντα. Όταν γύρισε, μας είπε:
-Σήμερα ήλθαν πολύ καλοί άνθρωποι. Ο Γέροντας για όλους θά προσεύχεται και σε όλους εύχεται χρόνια πολλά για την σημερινή γιορτή (ήταν Κυριακή). Και έδωσε σε όλους τις άπαντήσεις γραμμένες σε χαρτάκια. Επίσης έδωσε σε όλους από ένα πρόσφορο. Σέ μένα και σε μία άλλη γυναίκα έδωσε δύο πρόσφορα, λέγοντας ότι αύτό είναι για τους ασθενείς. Αύτή άρχισε άμέσως να λέει» -Και πώς κατάλαβε ότι έχω στο σπίτι μου τέσσερις ασθενείς;
Άλλά εγώ άπορούσα γιατί μού έδωσε το δεύτερο πρόσφορο, έπειδή κανένας από τους γνωστούς μου δεν ήταν άρρωστος. Πήρα όμως και το χαρτάκι και τα πρόσφορα εύχαριστώντας την άδελφή Σεραφείμα. Η άπάντηση πού μού έδωσε ο Γέροντας δεν μού άρεσε. Ένας άνδρας μού έκανε πρόταση γάμου και ρωτούσα τον Γέροντα άν πρέπει να τον παντρευτώ. Το χαρτάκι πού μού έστειλε ο Γέροντας έλεγε» Ό Κύριος μόνος του θά σού δείξει το δρόμο».
-Τί άπάντηση είναι αύτή, – σκέφτηκα. Και πώς θά μάθω αύτό το δρόμο;
Γυρίζω στο σπίτι μου και βρίσκω έκεΐ ένα γράμμα στο όνομα του γαμπρού μου. Δεν διαβάζω ξένα γράμματα. Σκέφτηκα όμως ότι μπορεί να είναι κάτι επείγον και ο γαμπρός μου μπορεί να έλθει μετά από μία έβδομάδα. Το άνοιξα. Το γράμμα έλεγε ότι η γυναίκα του γέννησε γιό. Έτσι ο Κύριος μού έδειξε το δρόμο – άν πρέπει η όχι να παντρευτώ αύτό τον άνθρωπο.
Την επόμενη μέρα πήρα τηλέφωνο σε μία φίλη μου και έκείνη κατευθείαν άρχισε να μού παραπονιέται»
-Πού χάθηκες, ούτε τηλέφωνο. Η μητέρα μου είναι στο νοσοκομείο, δύο εβδομάδες τώρα και ζητάει έσένα.
Την ϊδια ήμέρα έπισκέπτηκα την μητέρα της στο νοσοκομείο και αύτή μού είπε»
-Σέ περίμενα. Πάρα πολύ σε χρειάζομαι. Οι δικοί μου (η κόρη και ο γιός) είναι κομμουνιστές, είναι μάταιος κόπος να τους παρακαλώ. Πήγαινε στην έκκλησία και παρακάλεσε τον ιερέα να διαβάσει ευχή για μένα. Μεθαύριο έχω εγχείριση. Ναί, φέρε άν μπορείς και κανένα πρόσφορο.
-Ήδη το έχω φέρει.
-Και πώς το έμαθες;
-Ο πατήρ Σεραφείμ μού το έδωσε και εΐπε ότι είναι για τους ασθενείς»…
Ο Γέροντας βοηθάει τους άνθρώπους πού επισκέπτονται τον τάφο του ζητώντας βοήθεια
Μία γυναίκα, πνευματικό παιδί του πατρός Σεραφείμ, έπασχε από μία πολύ σοβαρή άσθένεια. Ήθελε πάρα πολύ να έπισκεπτεί τον τάφο του Γέροντα. Μέχρι το ναό όπου βρισκόταν το νεκροταφείο έπρεπε να περπατήσει δύο χιλιόμετρα. Γιά να κάνει αύτό το δρόμο τής πήρε σχεδόν όλη την ήμέρα. Όταν έφτασε στον τάφο άρχισε να κλαίει, λέγοντας τον πόνο της στον Γέροντα. Μιλούσε μ· αύτον σάν να ήταν ζωντανός. Όταν ήλθε η ώρα κάί έπρεπε να γυρίσει σπίτι σκέφτηκε πώς μάλλον δεν θά μπορέσει να κάνει ξανά αύτό τον δρόμο. Ξαφνικά εΐδε έναν γέρο. Την χαιρέτησε και τής έδωσε δύο κουλουράκια και δύο μικρά κομμάτια ζάχαρη. Τά έφαγε και επέστρεψε στο σπίτι της χωρίς καμία δυσκολία. Δεν έμεινε ούτε ϊχνος από την παλιά άσθένεια…
Μία γυναίκα από μικρό παιδί είχε πολύ δυνατό πόνο στο άριστερό της πόδι. Τον καιρό του πολέμου, όταν ήταν μικρό κορίτσι, τραυματίστηκε σοβαρά – κοντά της εξερράγη μία βόμβα και τής έσπασε τα δάκτυλα στο πόδι. Εμφανίστηκε η οστεομυελίτιδα. Η άρρώστια αύτή την βασάνιζε έπί σαράντα δύο ολόκληρα χρόνια. Έκανε πολλές εγχειρίσεις χωρίς κανένα άποτέλεσμα.
Το 1983, στίς 22 Μαΐου, όταν η Όρθόδοξη Εκκλησία τής Ρωσίας εορτάζει την άνακομιδή των λειψάνων του άγίου Νικολάου άρχιεπισκόπου Μύρων τής Λυκίας, η γυναίκα αύτή προσευχόταν στο ναό του Άγίου Νικολάου μπροστά στην εικόνα του Άγίου. Ξαφνικά την πλησίασε μία άγνωστη κυρία και τής είπε να πάει στην Βίριτσα στον τάφο του πατρός Σεραφείμ.
Μέ πολλή δυσκολία περπάτησε από το σιδηροδρομικό σταθμό μέχρι την έκκλησία τής Παναγίας του Καζάν όπου βρίσκεται ο τάφος του Γέροντα. Άλλά μόλις πλησίασε τον τάφο του κατάλαβε πώς ο πόνος πού την βασάνιζε τόσα χρόνια την άφησε. Το βράδυ, πρώτη φορά στή ζωή της, κοιμήθηκε ήρεμα χωρίς να τής πονάει τίποτα. Από τότε πηγαίνει τακτικά στην Βίριτσα στον τάφο του Γέροντα και πάντα βρίσκει βοήθεια και παρηγοριά…
Το 1952 μία γυναίκα πού ήταν τότε τριάντα δύο χρονών άρρώστησε. Η διάγνωση πού έβγαλαν οι γιατροί ήταν: καρκίνος του εντέρου. Τής είπαν ότι γρήγορα πρέπει να γίνει η χειρουργική έπέμβαση. Πριν γίνει η έγχείριση την έστειλαν σ· ένα σανατόριο, το όποιο βρισκόταν στην Βίριτσα. Έδώ έμαθε για τον πατέρα Σεραφείμ. Μέ πολλή δυσκολία πήγε μέχρι την εκκλησία τής Παναγίας του Καζάν όπου ήταν το νεκροταφείο. Γονάτισε μπροστά στον τάφο του Γέροντα και είπε»
-Παππούλη, έσύ ξέρεις το πρόβλημά μου, βλέπεις πώς οι δυνάμεις μου με άφήνουν. Βοήθησέ με την ά- μαρτωλή να γίνω καλά.
Έμεινε στον τάφο μέχρι άργά το βράδυ. Όταν σηκώθηκε για να φύγει κατάλαβε πώς αισθάνεται καλύτερα. Όλο τον καιρό πού ήταν στο σανατόριο πήγαινε κάθε μέρα στον τάφο του Γέροντα. Όταν γύρισε σπίτι κατάλαβε πώς ο πόνος έφυγε. Σέ ένα χρόνο δεν έμεινε ούτε ίχνος από την παλιά άσθένεια.
«Πρέπει να σταματήσεις να πίνεις!»
Ένας ιερέας άρχισε να πίνει. Δύο φορές είδε στο όνειρο του τον πατέρα Σεραφείμ πού του είπε αυστηρά:
-Πρέπει να σταματήσεις να πίνεις! Εκείνος όμως δεν σταμάτησε. Τότε ο Γέροντας εμφανίστηκε μπροστά του και του είπε:
-Άν δεν θά πάψεις να πίνεις, θά πεθάνεις!
Άλλά ούτε αύτό τον έκανε να σταματήσει.
Μετά από λίγο άρρώστησε. Οι γιατροί είπαν ότι έχει καρκίνο. Τότε ο ιερέας εκείνος άρχισε να κλαίει και να μετανοεί. Αύτό όμως δεν μπόρεσε ν· άλλάξει την κατάσταση, η άσθένεια προχωρούσε και σε λίγο, όπως και το είχε πει ο πατήρ Σεραφείμ, ο ιερέας αυτός πέθανε.
Πηγή: Βίος-Θαύματα-Προφητείες του Αγίου Σεραφείμ της Βίριτσα – Νέου Αγίου της Ορθοδόξου Ρωσικής Εκκλησίας 1866-1949, Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη, 2003.
Ο άγιος Στάρετς Σεραφείμ της Βύριτσας (1866-1949).
(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
Η γαλήνη του Θεού είναι ο μάρτυρας της αλήθειας
Κατά το λόγο των Πατέρων, μισούσε μεν την αμαρτία, αλλά όχι τον αμαρτωλό. Και πάντα εφιστούσε την προσοχή σε όλους για τις δυσπερίγραπτες παγίδες του εχθρού λέγοντας:
«Προσπαθήστε να προφυλάσσετε τους εαυτούς σας από τα δίχτυα που έχουν στηθεί εντός κι εκτός του ανθρώπου και που είναι καλυμμένα με κάθε τρόπο με το προσωπείο της αλήθειας.
Τα αναγνωρίζει κανείς εύκολα από το ότι στερούν από την ψυχή τη γαλήνη.
Όταν δεν υπάρχει γαλήνη, εκεί υπάρχουν και οι δολοπλοκίες του εχθρού της σωτηρίας.
Από τον Χριστό προέρχεται η αλήθεια και η ταπεινοφροσύνη.
Η γαλήνη του Θεού είναι ο μάρτυρας της αλήθειας».
****
Είχε απόλυτη εμπιστοσύνη στην πρόνοια και το θέλημα του Θεού και προς αυτή την κατεύθυνση της υπακοής στο θέλημα του Θεού οδηγούσε τα πνευματικά του παιδιά.
[Έλεγε]: «Ο παντοδύναμος Κύριος κυβερνάει τον κόσμο και όλα όσα γίνονται στον κόσμο γίνονται είτε με τη χάρη Του, είτε με τη βούλησή Του.
Οι Τρεις άγιοι παίδες της Βαβυλώνας ομολογούσαν τον Κύριο και πίστευαν αληθινά ότι όλες οι δοκιμασίες που συνέβαιναν σ’ αυτούς και στον Ισραήλ, γίνονταν επειδή το επιτρέπει ο Θεός.
Μόνον αυτή η τοποθέτηση φέρνει στην ψυχή
την ειρήνη, δεν αφήνει τον άνθρωπο να ανησυχεί και να εξάπτεται, ενώ
στρέφει τα βλέμματα της ψυχής προς την αιωνιότητα και
δίνει υπομονή στον πόνο.
Ακόμη και ο ίδιος ο πόνος καθώς και όλα τα προβλήματα φαίνονται σύντομα, μηδαμινά και ανούσια.
Μην παραπονιέσαι για το βάρος του σταυρού.
Την ημέρα του πόνου απόθεσε τη θλίψη σου στον Κύριο και Αυτός θα σε παρηγορήσει».
Έτσι νουθετούσε ο παππούλης με ήρεμη φωνή γεμάτη θέρμη.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Αρχιμ. Νεκταρίου Αντωνόπουλου, νυν Μητροπολίτη Αργολίδας, ο «Στάρετς Σεραφείμ της Βύριτσα (1866-1949)» των εκδόσεων Ακρίτας.
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία μακαριστού γέροντος Αθανασίου Μυτιληναίου την Κυριακή Β’ Νηστειών, [εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 22-3-1981]
Σήμερα η Εκκλησία μας, αγαπητοί μου, δευτέρα Κυριακή των Νηστειών, εορτάζει τη μνήμη του μεγάλου πατρός και θεολόγου του 14ου αιώνος, του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.
Εάν η Κυριακή της Ορθοδοξίας, που εορτάσαμε την περασμένην Κυριακήν, είναι η εορτή κατά την οποίαν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, στην 7η Οικουμενική Σύνοδο έδειξαν ότι ο Υιός του Θεού αληθινά έγινε άνθρωπος, για να θεωθεί ο άνθρωπος, αυτό με τη σημερινή Κυριακή και την προβολή του μεγάλου προσώπου και αγίου, του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που δεν είναι βεβαίως σήμερα η κανονική του μνήμη, αλλά η προβολή του, ως θεολόγου και μαχητού υπέρ της Ορθοδοξίας, με τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά έγινε αυτό πολύ σαφές· διότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ηγωνίσθη ως μοναχός και ως επίσκοπος, ακριβώς να δείξει ότι είναι δυνατόν αυτό να γίνει.
Ποιο; Αυτό που η 7η Οικουμενική Σύνοδος ήδη είχε θεμελιώσει: ότι ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο ἵνα ἡ σάρξ γένηται λόγος. Αυτό που όλοι οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, σε μια ολοσύμφωνη γραμμή ετήρησαν μέσα στη διαδρομή της Εκκλησίας: ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος Θεός. Και δύο μεγάλες Οικουμενικές Σύνοδοι, που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη το 1341 και το 1351, κατοχύρωσαν αυτήν την μεγάλη αλήθεια. Είναι οι τελευταίες μεγάλες Σύνοδοι που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη, που έγιναν στην Ανατολή, 100 χρόνια πριν πέσει η Κωνσταντινούπολις και η Ανατολή πια βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία αλλοθρήσκων. Αλλά όμως, θείω Πνεύματι, έγιναν αυτές οι δύο Σύνοδοι και ενεφανίσθη αυτός ο Άγιος μεγάλος πατήρ, ο οποίος και προκάλεσε τας Συνόδους, σημειώσατέ το αυτό, εξ αφορμής της Δύσεως, η οποία υπεστήριζε τα εναντία, στο πρόσωπο του Βαρλαάμ, ότι δεν είναι δυνατόν ο άνθρωπος να φθάσει στη θέωση, και θα δούμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό, ο άγιος αυτός πατήρ που τόσο ηγωνίσθη, με τας Συνόδους αυτάς έθεσαν το θεμέλιον της Ανατολής, της Ορθοδόξου Ανατολικής Θεολογίας, ώστε όταν θα ήρχοντο τα μεγάλα κύματα της Δύσεως να την καταποντίσουν, αυτή να είναι θεμελιωμένη.
Το κύριο πρόβλημα που απησχόλησε τότε, κατά τον 14ον αιώνα, ήταν το εξής: Ποιος είναι ο βασικός χαρακτήρ της Χριστιανικής υπάρξεως. Ποιες είναι οι δυνατότητες του ανθρώπου να φθάσει πού; Αυτό ήταν το πρόβλημα. Βεβαίως δεν ήταν πρόβλημα. Το θέμα αυτό ήδη είχε τεθεί από την πρώτη στιγμή που ιδρύθηκε και φανερώθηκε και κηρύχθηκε η Εκκλησία εις τον κόσμον. Όλοι οι αρχαίοι Πατέρες ήδη είχαν δώσει τη γραμμή πλεύσεως. Ποιες ακριβώς είναι οι δυνατότητες του ανθρώπου ως Χριστιανού, να φθάσει πού; Αλλά επειδή όμως προεκλήθη θέμα κατά τον 14ο αιώνα, εξ αφορμής του εκ Καλαβρίας της Δύσεως Βαρλαάμ, ο οποίος Βαρλαάμ εξεπροσώπευε τη Δύση και η οποία Δύσις επίστευε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να φθάσει σε μεγάλα μέτρα, προεβλήθη το θέμα ως πρόβλημα. Το υπεστήριξε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και το επεκύρωσαν αυτές οι δύο τοπικές μεγάλες Σύνοδοι εις την Κωνσταντινούπολιν το 1341 και το 1351.
Το θέμα λοιπόν ήταν οι δυνατότητες του ανθρώπου πού φθάνουν; Τι μπορεί να γίνει ο άνθρωπος; Και απάντησε ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Να θεωθεί!». Είναι η θέωσις. Τι σημαίνει θέωσις; Σημαίνει την κοινωνία, την προσωπική κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό. Αυτό βέβαια επήρε διαστάσεις προβλήματος για τον εξής λόγο. «Θεώνομαι» που είναι μία λέξις καθαρά Ελληνική, και που δεν μπόρεσε να μεταφραστεί σε καμία γλώσσα, ούτε σε αυτήν την Λατινικήν, και μένει μία λέξις μοναδική στη γλώσσα μας και σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, αν έπρεπε να μιλήσει ο Λατίνος ή ο Γερμανός ή ο Κινέζος θα έλεγε τη λέξη Ελληνικά, «θέωσις», είναι η θεοποίησις του Μεγάλου Αθανασίου και του Μεγάλου Βασιλείου. Το να γίνει ο άνθρωπος Θεός. Και να έχει ο άνθρωπος μια κοινωνία με τον Θεό κατά έναν μοναδικό τρόπο.
Ετέθη όμως το εξής ερώτημα: Είναι δυνατόν αυτό; Εφόσον ο Θεός είναι ακατάληπτος και «φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον (:που κατοικεί σε φως απρόσιτο)» [Α’ Τιμ.στ΄16], πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος να φθάσει μέσα στην περιοχή του Θεού και να θεωθεί; Οι ίδιοι πάλι Πατέρες υπεστήριξαν ότι ο Θεός είναι ακατάληπτος και απρόσιτος. Όμως, εδώ ήταν τώρα η μεγάλη προσφορά του αγίου πατρός, η οποία, σημειώσατε, ότι δεν είναι πρωτοφανής. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στηρίζεται σε δύο στερεά θεμέλια· και τα οποία τον καθιστούν ορθοδοξότατο. Και πάντα που θα ήθελε να θεολογήσει, εάν μείνει στα δύο αυτά θεμέλια, θα μείνει ορθόδοξος. Είναι η βιβλική Ιστορία και οι Πατέρες της Εκκλησίας ως ερμηνείς της βιβλικής Ιστορίας. Ο άγιος Γρηγόριος μένει στα γεγονότα της βιβλικής Ιστορίας. Μένει σ’ αυτήν την Ιστορία. Μένει σ’ αυτήν την Ενανθρώπηση. Μένει στην Σταύρωση του Χριστού, στην Ανάστασή Του, στην Ανάληψή Του, στη Μεταμόρφωσή Του. Παίρνει το γεγονός της Μεταμορφώσεως· υπογραμμίζω, παίρνει το γεγονός της Μεταμορφώσεως. Δεν αλληγορεί τίποτα. Παίρνει καθ’ αυτά τα γεγονότα. Και τα θεολογεί. Τα θεολογεί όμως με μια θεολογία πατερική. Όπως οι Πατέρες κατενόησαν και προσωπικά έζησαν τη βιβλική Ιστορία. Αυτά είναι τα δυο θεμέλια της Ορθοδοξίας. Και όποιος μιλάει επάνω σ’ αυτά τα δύο θεμέλια και στηρίζεται, ποτέ δεν πέφτει έξω. Είναι δε ο άγιος Γρηγόριος ορθοδοξότατος.
Έρχεται λοιπόν τώρα να μας πει η Δύσις· η οποία εκπροσωπεί αν θέλετε, τη λογική κατανόηση, τη φιλοσοφική τοποθέτηση, την αριστοτελική ειδικότερα: Πώς μπορεί ο άνθρωπος να φθάσει μέσα στο μυστήριο του Θεού, του ακατάληπτου, ακατανοήτου και απροσίτου και να θεωθεί; Και λέγει ο άγιος Γρηγόριος: Εάν υπάρξει μία διάκρισις της ουσίας του Θεού και των ενεργειών του Θεού· ο Θεός ως ουσία πράγματι είναι ακατανόητος, απερίγραπτος και απρόσιτος. Ποτέ η ουσία του Θεού δεν έρχεται σε επαφή με τη Δημιουργία. Ο Θεός μόνον τον Υιό γεννά ως ουσία. Τον κόσμον τον δημιουργεί με τας ενεργείας Του. Αυτό ήτο η μεγάλη προσφορά του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.
Τώρα βέβαια σας φαίνονται δύσκολα αυτά, θα δείτε όμως τώρα τι θα βγει. Γι’ αυτό σας παρακαλώ μην κλείνετε τα μάτια σας, αλλά να ακούτε και να βλέπετε. Γιατί κάποτε πρέπει να μπαίνουμε στα βαθιά νερά και να μαθαίνουμε σε αυτά κολύμπι. Παρακαλώ, κοιτάξτε. Πώς ακριβώς γίνεται αυτή η διάκρισις; Γίνεται μια δίακρισις χωρίς μερισμό. Διακρίνουμε τις ενέργειες του Θεού από την ουσία του Θεού, χωρίς να χωρίσουμε όμως τις ενέργειες του Θεού από την ουσία του Θεού. Γιατί οι ενέργειες του Θεού είναι άκτιστες και συνεπώς είναι ο Θεός. Όπως ακριβώς είναι ο ήλιος με την ακτινοβολία του. Ο ήλιος, όπως τον βλέπουμε, είναι απρόσιτος. Ποιος μπόρεσε ποτέ να πάει στον ήλιο; Και να τον πιάσει; Είναι απρόσιτος. Είναι όμως προσιτός με την ακτινοβολία του, με την ενέργεια της ακτινοβολίας του. Ακούστε τι είπα: με την ενέργεια της ακτινοβολίας του. Τον ήλιο τον έχουμε εδώ, τον έχουμε στη γη. Μας φωτίζει, μας ζωογονεί, τον βλέπουμε, χωρίς όμως να μπορούμε να πάμε στον ήλιο. Κατά παρόμοιο τρόπο είναι η ουσία του Θεού με τις ενέργειές Του.
Όταν λέμε λοιπόν ότι θα ζήσουμε ή θα δούμε τον Θεό από την παρούσα ζωή…ποιος μπορεί να δει τον Θεό; Λέγει η Γραφή: «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε». Όταν όμως λέμε ότι μπορούμε να δούμε τον Θεό από την παρούσα ζωή αυτό σημαίνει ότι ο Θεός γίνεται φανερός με τις ενέργειές Του. Αλλά πώς γίνεται με τις ενέργειές Του; Έτσι είναι ένα λεκτικό πράγμα; Απλώς σαν κουβέντα; «Όχι», απαντά ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, «είναι μια οντολογική παρουσία του Θεού, εις τας ενεργείας Του, όχι στην ουσία Του»·η οποία είναι πράγματι ακατάληπτος και απρόσιτος. Και συνεπώς μπορώ να δω τον Θεό. Τον Θεό να δεις; Μπορώ να δω τον Θεό πρόσωπον προς πρόσωπον. Και βλέποντας τον Θεό πρόσωπον προς πρόσωπον, από την παρούσα ζωή, θεώνομαι.
Αυτό το «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» είναι η βάσις η ευαγγελική. Λέγει ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος- ακούστε επιχείρημα: «Ποιοι είναι οι καθαροί στην καρδιά; Εκείνοι που είναι, αυτοί θα δουν τον Θεό. Εσύ λες ότι θα δεις τον Θεό στην άλλη ζωή. Μα στην άλλη ζωή, δεν υπάρχει η δυνατότητα να καθαρίσεις την καρδιά σου, για να δεις τον Θεό». Είδατε επιχείρημα; Εδώ είναι η δυνατότητα να καθαρίσεις την καρδιά σου, για να δεις τον Θεό. Συνεπώς εδώ θα δεις τον Θεό· εδώ, στην παρούσα ζωή.
Αλλά αυτό τι συνέπιες έχει; Έχει τις εξής συνέπειες αγαπητοί μου. Απλώς τον 14ο αιώνα αυτό διετυπώθη ως δόγμα. Ήταν πάντοτε γνωστό. Δεν ήταν κάτι καινούριο. Γιατί, σας είπα, ήταν η προσωπική εμπειρία των Πατέρων της Εκκλησίας και των αγίων της Εκκλησίας: ότι (εδώ προσέξτε) ότι η πνευματική ζωή δεν εξαντλείται στη μετάνοια, αλλά επεκτείνεται στην αναγέννηση. Πραγματικά πώς το λέμε αυτό; Να πώς το λέμε. Να δείτε πόσο σήμερα έχει βασική σημασία η προβολή του προσώπου του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και της Θεολογίας του. Σήμερα λέμε «να μετανοήσεις» και μόλις μετανοήσω και πάω και εξομολογηθώ, έχω την αίσθηση μιας αυτάρκειας, ότι τελείωσα. Αφού πήγα και εξομολογήθηκα, επισφραγίζω την εξομολόγησή μου και με τη Θεία Κοινωνία και τελείωσα. Τελείωσες; Εξαντλείται η πνευματική ζωή στο να μετανοήσεις μόνο; Η πνευματική ζωή πάει πέρα από τη μετάνοια. Είναι στην αναγέννηση. Γι’αυτό λέγει ο άγιος Νικόδημος πολύ σωστά..- ξέρετε ότι στην εμπειρία αυτή έχουμε πάντα τους αγίους, στον άγιο Νικόδημο, στον άγιο Νεκτάριο, που είναι της εποχής μας κι συγχρόνους αγίους, που ίσως ακόμη η Εκκλησία δεν τους ανεκήρυξε, ίσως ποτέ να μην τους ανακηρύξει, δεν έχει σημασία, άγνωστοι άνθρωποι, ζουν αυτήν την εμπειρία.
Προσέξατε. Λέγει ο άγιος Νικόδημος: «Όταν κάποιος που πεθαίνει, μας φωνάξουν να τον εξομολογήσουμε και να τον κοινωνήσουμε, πηγαίνουμε εκ καθήκοντος, γιατί μας το ζήτησαν. Δεν ξέρουμε όμως αν αυτός ο άνθρωπος θα σωθεί. Απλούστατα γιατί αφήσαμε να περάσει η ζωή μας και νομίσαμε ότι προς το τέλος της ζωής μας… κι αυτό το λάθος κάνουμε, ότι θα αφήσουμε να μετανοήσουμε στο τέλος. Δεν είναι η μετάνοια που θα μας σώσει. Η αναγέννηση. Είναι η αναγέννηση. Άφησες τη μετάνοια αδελφέ μου να περάσει η ζωή σου και τότε να μετανοήσεις είπες. Είσαι σίγουρος ότι θα γεράσεις; Είσαι σίγουρος ότι δεν θα έχεις αιφνίδιο θάνατο; Έστω. Αλλά πότε θα προλάβεις να αναγεννηθείς; Πότε θα προλάβεις;».
Γι’ αυτό τον λόγο πάμε και ερχόμαστε στην εξομολόγηση, πάμε και ερχόμαστε χρόνια ολόκληρα, νομίζοντες ότι δυνάμεθα να περιοριζόμεθα σε μια ανανέωση της μετάνοιας και όχι σε μία αναγέννηση. Αυτό για όλους μας είναι ένα δυστύχημα. Και πρέπει να σας πω ότι σήμερα ακριβώς αυτό κάνουμε. Γι’ αυτόν τον λόγο μας φαίνεται πολύ μακρινή η θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά σήμερα. Μέχρι σήμερα η Δύσις δεν τον έχει κατανοήσει τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Και επειδή σήμερα δυτικίζουμε και όλο δυτικίζουμε, όχι μόνο στον πολιτισμό αλλά και στο θρησκευτικόν αίσθημα και συνεχώς δυτικίζουμε, ολοένα απομακρυνόμαστε από την θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, δηλαδή από τη θεολογία της αναγεννήσεως, από τη θεολογία της θεώσεως. Να μπορούμε πραγματικά να φθάσουμε σε εκείνα τα μέτρα.
Και σήμερα, ξέρετε τι αίσθημα έχουμε; Έχουμε το εξής αίσθημα. Και εγώ που σας ομιλώ αγαπητοί μου. Όλοι μας είμεθα παιδιά της εποχής μας και όλοι βρισκόμαστε κάτω από την ίδια νοοτροπία. Έχουμε το εξής αίσθημα: ότι αυτοί οι άγιοι με τη θεολογία τους, που δεν είναι παρά η ευαγγελική θεολογία, όπως την ερμηνεύουν οι Πατέρες και την κατανοούν και τη ζουν, σας είπα, προϊόν και της προσωπικής τους εμπειρίας, το υπογραμμίζω αυτό, ως να είναι αυτά στην κορυφή του Ολύμπου και εμείς να είμαστε στην πεδιάδα και να βλέπουμε και να λέμε «και πώς ανεβαίνει κανείς τώρα εκεί πάνω; Απρόσιτες κορυφές». Αυτό όμως είναι ένα δυστύχημα. Είναι δυστύχημα γιατί αυτά τα πράγματα αφορούν σε αυτήν τη σωτηρία μας.
Γι’ αυτό τον λόγο, μου φαίνεται, ένα πρώτο βήμα, ένα πρώτο στάδιο που πρέπει να κινήσουμε, είναι να προβάλλουμε τα πράγματα, να προβάλλουμε τους αγίους, που τόσο πολύ αγωνίστηκαν, όπως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς· με τη θεολογία του – δεν είναι καινούρια θεολογία, το ξαναλέγω, είναι η βιβλική και η πατερική, αλλά απλώς την έκανε σαφή και την προέβαλε, επειδή υπήρξαν αφορμές. Πρέπει αυτά να προβάλλονται. Και η Εκκλησία μας προσπαθεί να το κάνει αυτό. Η Εκκλησία μας, βλέπετε, προβάλλει την Κυριακή την Α΄ των Νηστειών, την Ορθοδοξία. Και γιορτάζει τον εαυτόν της, την ορθοδοξότητά της. Προβάλλει την Β΄ Κυριακή τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, για να δείξει ότι εκείνο το οποίον τότε αγωνίστηκε, εκατόν-τόσα χρόνια εις την 7η Οικουμενικήν Σύνοδο να διασώσει και την ανθρώπινη φύση του Θεού Λόγου, έρχεται τώρα ο άγιος Γρηγόριος να μας πει ότι αυτό είναι δυνατό: το ότι μπορεί τώρα ο άνθρωπος, αφού ο Θεός έγινε άνθρωπος, ο άνθρωπος μπορεί να γίνει Θεός.
Γι’ αυτό, αγαπητοί, κατακλείοντες, θα σας έλεγα, μη μένομε στα στενά όρια μιας ανεπαρκεστάτης και στοιχειωδεστάτης μετανοίας. Μια μετάνοια χωρίς δάκρυα πολλές φορές· χωρίς δάκρυα, χωρίς συναίσθηση, από μια συνήθεια πάμε να πούμε τις αμαρτίες μας και τίποτε άλλο. Να ήταν τουλάχιστον και της προκοπής η μετάνοιά μας! Να ήταν της προκοπής! Θα άξιζε ο κόπος. Ούτε αυτή δεν είναι της προκοπής. Γιατί; Γιατί απλούστατα δεν έχουμε μπροστά μας, στον οπτικό μας ορίζοντα, την αναγέννηση. Αν έχουμε στον οπτικό μας ορίζοντα την αναγέννηση, τότε θα δούμε ότι η μετάνοια είναι ένα μεταβατικό στάδιο. Βέβαια πρέπει να μετανοούμε σε όλη μας τη ζωή, γιατί είμαστε άνθρωποι και πέφτουμε. Αλλά αν το θέλετε, στη ζωή των μεγάλων αγίων, δεν έχουμε πια μετάνοια. Παρά το ότι αυτοί έλεγαν «άστε με να μετανοήσω ακόμη», όπως έλεγε ο άγιος Σισώης. «Άστε με να μετανοήσω.» Και είχε λάμψει ολόκληρος. Όμως, όπως λέγει και ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος «αυτός που μπήκε στην αναγέννηση και στη θέωση, δεν έχει ανάγκη πλέον ούτε της μετανοίας, ούτε καν των δακρύων. Δεν είναι πλέον η περιοχή της μετανοίας, αλλά της θεολογίας». Είναι μεγάλο πράγμα αυτό. Ε, αυτή λοιπόν η προοπτική, αυτός ο οπτικός ορίζων, έχει χαθεί από τα μάτια μας. Κι έχει μείνει μπροστά μας μόνον η μετάνοια. Γιατί νομίζουμε ότι το παν είναι η μετάνοια. Την αφήνουμε κι αυτή και ατονεί, γιατί είναι ίδιον του ανθρώπου να μη θέλει να φθάνει στο τέλος. Αλλά λέει: «Δέκα είναι;». Να σας το πω με ένα μικρό παράδειγμα. Όλοι το παθαίνουμε. «Τι ώρα τελειώνει η Εκκλησία; Εννιά; Ε, θα πάω 8.30. Δέκα; Θα πάω 9.30. Τελειώνει δώδεκα; Θα πάω 11.30». Αυτό παθαίνουμε. Λέμε «η μετάνοια, ε, ας είναι και λιγάκι πιο εδώ, δεν πειράζει». Ας προβάλλουμε, ξαναλέω άλλη μια φορά, στον οπτικό μας ορίζοντα όλο το μέγεθος του μυστηρίου της σωτηρίας μας· που είναι η αναγέννησις του ανθρώπου, που προεβλήθη τόσο δυνατά από τον άγιο πατέρα, τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και που η Εκκλησία μας προβάλλει κάθε δεύτερη Κυριακή των Νηστειών.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή
μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
μεταφορά της απομαγνητοφωνημένης ομιλίας σε ηλεκτρονικό κείμενο και επιμέλεια:
Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
· Απομαγνητοφώνηση ομιλίας δια χειρός του αξιοτίμου κ. Αθανασίου Κ.
· http://www.arnion.gr/mp3/omilies/p_athanasios/omiliai_kyriakvn/omiliai_kyriakvn_093.mp3
